چەن هەواڵ هەیە كە موسڵمانەكان دەیگێرنەوە بەڵام ڕاستی چیرۆكەكە نازانن كە لەوەیە لەو چیرۆكە بەتاڵانەبێ كە درۆیەو هەڵبەستراوە لە لایەنی دوژمنانی ئەم دینەوە.

یەكێك لەو چیرۆكانە: چیرۆكی – گوایە - زندە بەچاڵ كردنی عومەری كوڕی خەتاب خوای لێ ڕازی بۆ یەكێك لە كچەكانی چیرۆكیكی دروست كراوو درۆیە چەندەها بەڵگە هەیە لەسەر نا ڕاستێتی ئەم چیرۆكە:

یەكەم: بۆچی عومەری كوڕی خەتاب خوای لێ ڕازی بیت حەفصەی كچی زندە بەچاڵ نەكرد كە ئەو كچە گەورەیەتی وەئەو بە كونیەیی أبو حفصە ناسراوە؟.

دووەم: لە ناو بەنی عەدی كچ زندە بەچاڵ كردن ناسراو نەبو كە نسبەتی عومەری كوڕی خەتابی دەدرێتە پاڵ خوای لێ ڕازی بێ بە بەڵگەی ئەوەی فاگمەی خوشكی بە زندوی ماوەتەوە تاوەكو شوی كرد بە سەعیدی كوڕی زەید كورە مامی عومەری كوڕی خەتاب خوای لێ ڕازی بێ ئەی بۆ ئەمیان زندە بە چاڵ نەكردوە؟.

سێ هەم: ئەم چیڕوكە لەیەك كتێبی سوننەت‌و حەدیس نەهاتوە یان لە كتێبەكانی مێژو، وە سەر چاوەی ئەم چیرۆكە نازاندرێ جگە لەوە نەبێ كە لە زوبانی ڕافزێكانەوە دەگێردرێتەوە بەبێ بەڵگەو سەنەد كە هەمو موسڵمانان هەلویستی ئەوان دەزانن لەبەرامبەر ئەم خەلیفە داد پەروەرەدا.

چوارەم: ئاشكرایە كە یەكەم ئافرەت عومەری كوڕی خه گاب خوای لێ ڕازی بێ خواستی زەینەبی كچی مڤعون بو خوشكی عپمان كوری مڤعون كە لەم ئافرەتە حەفصەو عبدالله وعبدالرحمن ی كورە گەورەی لێ بوە هەروەك لە البدایە والنهایە ابن كپیر رەحمەتی خوای لیبێ دا هاتوە دەفەرموێت: واقدی‌و ابن الكلبی‌و جگە لەمانیش دەڵێن: عومەر لەسەردەمی جاهلیدا زەینەبی كچی مڤعونی خوشكی عپمان بن مڤعونی خواست جا لەم ئافرەتە عبد الله وعبد الرحمن كورە گەورەو وحفصەی بو خوایان لێ ڕازی بێت، وەمێژوی لە دایكبونی حەفصە بەر لە پێغەمبەرایەتیە بە پێنچ ساڵ، هەروەك سابتە لە المستدرك‌و غەیری موستەدرەكی حاكمیش لە عومەری كوڕی خەتاب خوای لێ ڕازی بێت دەفەرموێ: حەفصە لەدایكبو لەو كاەدا قورەیش كەعبەیان دروست دەكردەوە بەر لە بون بە پێغەمبەرایەتی پێغەمبەر -صلی الله علیه وسلم- بە پێنچ ساڵ . هەر بۆیە ئەو گەورەترینی كچەكانی عومەڕە وە ئەو زندە بە چاڵی نەكرد، جا ئیتر چۆنەبێ لەو بچوكتری زندە بە چاڵ كردبێ ؟؟ ئەی بۆ كەسێك لە خزمانی ئەمەیان نەگێراوەتەوە وەكورەكانیشی ئەمەیان نەگێڕاوەتەوە، هەمو ناو مناڵەكانی هاتوە، وەناوی ئەو ژنانەش هاتوە كە لە جاهیل‌و ئیسلامدا خواستونی، وە لە هیچ سەرچاوەیەكی باوەڕ پێكراوەوە ئێمە چیرۆكی وامان نەبینیوە.

پێنجەم: سەرچاوەی ئەم درۆ مەزنە دكتۆر عبد السلام بن محسن ێ‌ل عیسی دەلێ: ((ئەمما عومەر خوای لێ ڕازی بێت لێوەی دەگێرنەوە گوایە كچێكی خۆی زندە بە چاڵ كردوە، وە من لەو سەرچاوانەی كە لەبەر دەسمدایە گەرام نەمبینی كەسێك ئەمەی لە عومەر\ەوە گێڕابێتەوە، بەڵام بینیم مامۆستا عباس محمود العقاد لە كتابەكەی " عبقریە عمر (ص/221) " ئاماژەی پێ كردوە ئەمە پوختەكەیەتی دەڵێ: عومەر جارێكیان لە ناو هەندێ ڕەفیقەكانی دانیشبو كەمێك پێكەنی پاشان دەستی كرد بە گریان، یەكێك لە ئامادەبوان لێی پرسی ، ئەویش وتی: لەسەردەمی نەفامیماندا بە خورما بتێكمان دروست دەكرد پاشان دەمان خوارد، ئەمە هۆكاری پێكەنینەكەمبو، ئەمماگریانەكەم بۆ ئەوەبو كە من كچێكم هەبو ویستم زندە بەچاڵیكەم، لەگەڵ خۆم بردم وە چاڵێكم بۆ هەڵكەند ئەویش خۆڵی لە ریشەكەم دەكردەوە، وەمن ئەوم بەزندویی لە چاڵنا )). وە عەقاد خۆی گومانی لە راستی ئەم چیرۆكە كردوە، چونكە زندە بەچاڵ كردن لە دابو نەریتەكانی ناو عەرەب نەبو؟ وە هەروەها لە ناو بەنی عەدی ئەم كارە ناسراونەبو، تەنانەت لە ناو خێزانی خەتابیش نەبو كە خوشكی عومەری تیاژیاو وە حەفصەی گەورە كچی، كە ئەو شوهرەتی بە ناوی باوكی حەفصەوە دەر كردبو، كە حەفصە پێش بیعسەت بە پێنچ ساڵ لە دایكبو وە ئەو ئەمی زندە بە چاڵ نەكردوە، جا ئیتر بۆچی ئەم كچە بچكۆلانەیە زندە بەچاڵ دەكات؟! بۆ هەواڵەكان برش\انەوە كەسێك نەیگێرایەوە لە خوشكو براكانی؟، وە نەكەسێك لە پورو كەسەكانی؟)) تەواوبو. " دراسە نقدیە فی المرویات فی شخصیە عمر بن الخطاب وسیاسته الإداریە " (1/111-112(

شەشەم: ریوایەتیكی صەحیح هەیە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە ئەو كارە (زندە بەچاڵ كردن) لە عومەری كوڕی خەتابەوە خوای لێ ڕازی بێت نەوەشاوەتەوە، ئەویش ئەوەیە كە نوعمانی كوڕی بەشیر دەیگێرێتەوە دەفەرموێت: گیۆم لە عومەری كوڕی خەتاب بو دەیوت: وەپرسیاری لێكرا لەبارەی فەرمودەی خوداوە: فەرموی: قەیسی كوری عاصم هات بۆلای پێغەمبەر وتی: من هەشت كچی خۆمم لەسەر دەمی جاهیلیدا زندە بە چاڵ كردوە. فەرموی: (لەبری هەر یەكێكیان عەبدێك ئازادكە). وتم: من خاوەن ووشترم. فەرموی: (ئەگەر حەز دەكەی لە بری هەر یەكێكیان ووشترێك ببەخشە)) رواه البزار (1/60)، والطبرانی فی "المعجم الكبیر " (18/337) وقال الهیپمی : " ورجال البزار رجال الصحیح غیر حسین بن مهدی اڵایلی وهو پقە " انتهی. " مجمع الزوائد " (7/283)، وصححه اڵالبانی فی " السلسلە الصحیحە " (رقم/3298)، ئەم فەرموودەیە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات -كە لە ریوایەتی عومەری كوڕی خەتابە – كە هەركەسێك كاری زندە بەچاڵ كردنی لێ وەشاوەتەوە كەفارەت بدات، وە عومەری كوڕی خەتاب لە خۆیەوە ئەم كارە ناگێرێتەوە بەڵكو لە لە كردەوەی قەیسی كوڕی عاصمەوە دەیگێرێتەوە، ئەمەش دەلالەت دەكاتە سەر ئەوەی كە كاری وا كە بە درۆ دراوەتە پاڵ عومەری كوڕی خەتاب ئەصل‌و ئەساسی نیە. وەئەمە لە پیشەی ڕافزێكان دەچێت