 وەسف و پێناسەى پێغەمبەر ﷺ بەگشتى
جەستەو دیمەن ، خوو و ڕەوشتى ، هەڵسوکەوتى
١/ (كان علي بن أبي طالب عليه السلام ، إذا وَصَفَ رسول ﷺ قال : لم يكن بالطويل الممغط ، ولا القصير المتردد . وكان ربعة من القوم ، ولم يكن بالجعد القطط ولا السبط ، كان جعدا رجلا ولم يكن بالمطهم ولا المكلثم ، وكان أبيض مشربا ، أدعج العينين ، أهدب الأشفار ، جليل المشاش والكتد ، دقيق المسربة ، أجرد شئن الكفين والقدمين ، إذا مشى تقلع ، كأنما يمشي في صبب ، وإذا التفت التفت معا ، بين كتفيه خاتم النبوة ، وهو ( صلى الله عليه وسلم ) خاتم النبيين أجود الناس كفا ، وأجرأ الناس صدرا ، وأصدق الناس لهجة ، وأوفى الناس ذمة ، وألينهم عريكة ، وأكرمهم عشرة ، من رآه بديهة هابه ، ومن خالطه أحبه ، يقول ناعته : لم أر قبله ولا بعده مثله ﷺ
واتە : عەلى خوا لێی ڕازى بێ ، کە وەسفى پێغەمبەرى خوا ﷺ ى دەکرد دەیگوت : باڵاى زۆر درێژ نەبوو وە کورتە باڵاش نەبوو ، لەنێو خەڵکیدا میانجى و دەستە پیاو دیار بوو ، قژى سەرى نە زۆر لوول بوو نە زۆریش نەرم بوو ، بەڵکو لە نێوان لوولیی و نەرمییدا بوو ، دەموچاوى زۆر گەورەو هەڵاوساو نەبوو ، هەروەها گوێچکەو چەناگەو نێو چەوان لە یەک نزیکیش نەبوو ، ڕووى مەیلەو بازنەیی بوو ، سوورو سپی بوو ، چاوى زۆر ڕەش بوون ، برژانگى درێژ بوون ، ئەندام گەورەو پتەو بوو ، جەستەى تووکاوى نەبوو ، تەنیا لەسەر سینگى و خوار سینگى و باسک و لاقى موو هەبوو ، دەست و پێی پتەوو بەخۆوە بوون ، کە دەڕۆیشت جەستەى بەرەو پێش دەچوو وەک لە لێژایی بچێتە خوار ، وە ئەگەر ئاوڕى دابایەوە هەموو جەستەى دەسووڕاند ، لە نێوان هەردووک شانى مۆرى پێغەمبەرایەتى هەبوو ، ئەو کۆتایی پێغەمبەران بوو ، لە هەموو کەس سینە دەوڵەمەندتر و سەخى تر بوو ، وە ڕاستبێژ بوو ، وە تەباو گونجاوتر و بەڕێز و حورمەتتر بوو ، هەر کەسێ کتوپڕ بینیباى سامى لێدەکرد ، وە هەر کەسێک ناسیباى و تێکەڵیی کردبایە خۆشیدەویست ، وەسفکەرى دەڵێ : نە پێشى وى نەدواى وى کەسم وەک وى نەدیوە .
وەک دەبینن لەم دەقەدا عەلى کوڕى ئەبى تاڵیب –خوا لێی ڕازى بێ- ئامۆزاو زاواى پێغەمبەرى خوا ، بە گشتى وەسف و پێناسەى پێغەمبەرى خواى کردوە ، هەم جەستەو شێوەو دیمەنى و هەم ڕەوشت و ئاکارو هەڵسوکەوتى .
دیارە لە دەقى دووەمدا ، کە لە هەرکام لە حەسەن و حوسەینى کوڕى عەلى خوا لێیان ڕازى رێ دەیهێنینەوە ، وردەکاریی و ڕوونکردنەوەى زۆر زیاتر لەبارەى شێوەو دیمەن و هەڵسوکەوت و ئاکارو ڕەفتار و ڕەوشت و خووى پێغەمبەرى خواوە ﷺ دەبینین و دەبیستین .
٢/ عن الحسن بن علي رضي الله عنهما ، قال: سألت خالي هند ابن أبي هالة - وكان وصافا - عن حلية رسول الله ﷺ وأنا أشتهي أن يصف لي منها شيئا أتعلق به -.
فقال: كان رسول الله ﷺ فخما مفخما، يتلألأ وجهه تلألؤ القمر ليلة البدر، أطول من المربوع، وأقصر من المشذب، عظيم الهامة، رجل الشعر، إذا تفرقت عقيصته فرق، وإلا فلا يجاوز شعره شحمة أذنيه، ذا وفرة، أزهر اللون، واسع الجبين، أزج الحواجب سوابغ في غير قرن، بينهما عرق يدره الغضب أقنى العرنين، له نور يعلوه يحسبه من لم يتأمله أشم، كث اللحية، أدعج سهل الخدين، ضليع الفم، أشنب مفلج الأسنان، دقيق المسربة كأنه عنقه جيد دمية في صفاء - يعني: الفضة -، معتدل الخلق، بادن متماسك، سواء البطن والصدر، عريض الصدر، بعيد ما بين المنكبين، ضخم الكراديس، أنور المتجرد، موصول ما بين اللبة والسرة بشعر يجري كالخط، عاري الثديين والبطن مما سوى ذلك، أشعر الذراعين والمنكبين وأعالي الصدر، طويل الزندين، رحب الراحة، سبط الغضب، شثن الكفين والقدمين، سابل الأطراف، خمصان الأخمصين، مسيح القدمين ينبو عنهما الماء إذا زال زال قلعا يخطو تكفيا ويمشي هونا، ذريع المشية إذا مشى كأنما ينحط من صبب، وإذا التفت التفت جميعا، خافض الطرف، نظره إلى الأرض أطول من نظره السماء، جل نظره الملاحظة يسوق أصحابه يبدأ من لقيه بالسلام.
قلت: صف لي منطقه.
قال: كان رسول الله ﷺ متواصل الأحزان، دائم الفكرة، ليست له راحة، لا يتكلم في غير حاجة، طويل السكوت، يفتتح الكلام ويختمه بأشداقه، يتكلم بجوامع الكلم، فصل لا فضول ولا تقصير، دمث ليس بالجافي ولا المهين، يعظم النعمة وإن دقت لا يذم منها شيئا ولا يمدحه، ولا يقوم لغضبه إذا تعرض للحق شيء حتى ينتصر له.
لا يغضب لنفسه ولا ينتصر لها، إذا أشار أشار بكفه كلها، وإذا تعجب قلبها، وإذا تحدث اتصل بها، يضرب براحته اليمنى باطن إبهامه اليسرى، وإذا غضب أعرض وأشاح، وإذا فرح غض طرفه، جل ضحكه التبسم، ويفتر عن مثل حب الغمام.
قال: فكتمتها الحسين بن علي زمانا ثم حدثته، فوجدته قد سبقني إليه فسأله عما سألته عنه، ووجدته قد سأل أباه عن مدخله، ومخرجه، ومجلسه، وشكله فلم يدع منه شيئا.
قال الحسن: سألت أبي عن دخول رسول الله ﷺ فقال: كان دخوله لنفسه مأذون له في ذلك، وكان إذا أوى إلى منزله جزأ دخوله ثلاثة أجزاء: جزءا لله، وجزءا لأهله، وجزءا لنفسه، ثم جزأ جزأه بين الناس فرد ذلك على العامة والخاصة لا يدخر عنهم شيئا، وكان من سيرته في جزء الأمة: إيثار أهل الفضل بأدبه وقسمه على قدر فضلهم في الدين، فمنهم ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتين، ومنهم ذو الحوائج، فيتشاغل بهم ويشغلهم فيما أصلحهم، والأمة من مسألته عنهم وإخبارهم بالذي ينبغي ويقول: « ليبلغ الشاهد الغائب، وأبلغوني حاجة من لا يستطيع إبلاغي حاجته، فإنه من بلغ سلطانا حاجة من لا يستطيع إبلاغها إياه، ثبت الله قدميه يوم القيام.
لا يذكر عنده إلا ذلك، ولا يقبل من أحد غيره، يدخلون عليه روَّاداً ولا يفترقون إلا عن ذواق.، يخرجون أدلة على الخير.
قال: قلت له : أخبرني عن مخرجه، كيف كان يصنع فيه؟
قال: كان رسول الله - ﷺ - يخزن لسانه إلا فيما يعنيهِ ، ويؤلفهم ولا يُغَرِّقهم، ويكرم كريم كل قوم ويوليه عليهم، ويحذر الناس، ويحترس منهم من غير أن يطوي عن أحد منهم بشره ولا خاتمه، يتفقد أصحابه، ويسأل الناس عن ما في الناس، ويحسن الحسن ويقويه، ويقبح القبيح ويوهيه، معتدل الأمر غير مختلف، لا يغفل مخافة أن يغفلوا أو يميلوا، لكل حال عنده عتاد، لا يقصر عن الحق ولا يجوزه، الذين يلونه من الناس خيارهم، أفضلهم عنده أعمهم نصيحة، وأعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة .
قال: فسألته عن مجلسه، كيف كان يصنع فيه؟
قال: كان رسول الله - ﷺ - لا يجلس ولا يقوم إلا على ذكر، ولا يوطن الأماكن وينهى عن إيطانها، وإذا انتهى إلى قوم جلس حيث ينتهي به المجلس، ويأمر بذلك، يعطي كل جلسائه نصيبه، لا يحسب جليسه أن أحدا أكرم منه عليه منه، من جالسه أو قاومه في حاجة صابره حتى يكون هو المنصرف، ومن سأله حاجة لم يرده إلا بها، أو بميسور من القول، قد وسع الناس منه بسطه وخلقه، فصار لهم أبا وصاروا عنده في الحق سواء، مجلسه مجلس حكم، وحياء، وصبر، وأمانة، لا ترفع فيه الأصوات، ولا تؤبن فيه الحرم، ولا تنشى فلتاته متعادلين يتفاضلون فيه بالتقوى، متواضعين يوقرون فيه الكبير ويرحمون الصغير، يؤثرون ذا الحاجة ويحفظون الغريب.
قال: فسألته عن سيرته في جلسائه.
قال: كان رسول الله ﷺ دائم البشر، سهل الخلق، لين الجانب، ليس بفظ ولا غليظ، ولا سخاب ولا فحاش، ولا عياب ولا مزاح، يتغافل عما لا يشتهى، ولا يؤيس منه راجيه، ولا يخيب فيه قد ترك نفسه من ثلاث: المراء، والإكثار، وما لا يعنيه، وترك الناس من ثلاث: كان لا يذم أحدا ولا يعيره، ولا يطلب عورته، ولا يتكلم إلا فيما يرجو ثوابه، إذا تكلم أطرق جلساؤه كأنما على رؤوسهم الطير، فإذا سكت تكلموا، ولا يتنازعون عنده، يضحك مما يضحكون منه، ويتعجب مما يتعجبون منه، ويصبر للغريب على الجفوة في منطقه ومسألته، حتى إذا كان أصحابه ليستجلبونهم في المنطق ويقول: « إذا رأيتم طالب حاجة فارفدوه » ولا، يقبل الثناء إلا من مكافئ، ولا يقطع على أحد حديثه حتى يجوز فيقطعه بانتهاء أو قيام.
( وفي رواية ، قال : قلت : كيف كان سكوته؟
قال: كان سكوته على أربع: الحلم، والحذر، والتقدير، والتفكر، فأما تقديره: ففي تسويته النظر والاستماع بين الناس، وأما تذكره - أو قال: تفكره -: ففيما يبقى ويفنى، وجمع له الحلم في الصبر فكان لا يغضبه شيء ولا يستفزه، وجمع له الحذر في أربع: أخذه بالحسنِ ليُقتَدَى بِهِ ، و تَركُهُ القَبيحَ ليُنتَهَى عَنهُ ، واجتهاده الرَّأيَ فيما اصلَحَ اُمَّتَهُ ، والقيام لهم فيما جمع لهم من أمرِ الدنيا والآخرة ) أخرجهُ الترمذي في (الشمائل) و ابو عبدالله الترمذي في (النعت) والإمام البَيهَقي في كتاب (دلائل النبوة ) ، والقاضي عِياض في (الشفاء ) .
واتە : حەسەنى کوڕى عەلى – خوا لێیان ڕازى بێ- دەڵێ : دەربارەى وەسفى پێغەمبەرى خوا ﷺ لە خاڵم (هیندى کوڕى ئەبى هالە) م پرسی ، کە زۆر باش وەسفى دەکرد ، بەهیواى ئەوە کە شتێکم لە وەسفى پێغەمبەربۆ باس بکات ،تاکو پێیەوە پەیوەست بم و چاوى لێبکەم ، ئەویش گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ بەشان و شەوکەت و بەڕێز بوو ، ڕووى وەک مانگ لەشەوى بەدردا دەدرەوشایەوە ، لە دەستە پیاو درێژترو لە باباى کەڵەگەت کورتتر بوو ، سەرى تێرو تەواو بوو ، قژى سەرى لە نێوان گرژوو لوولیی و زۆر خاوییدا بوو ، ئەگەر قژى هەر خۆى بڵاو بووبایەوە بڵاوى دەکردەوە ، ئەگەر هێشتبایەوە لە نەرمەى گوێی درێژتر نەدەبوو ، ڕەنگى سپی و ڕوون بوو ، نێو چەوانى پان بوو ، برۆیەکانى بایک بوون و درێژبوون ، بەڵام پێکەوە نەلکابوون ، دەمارێکیان لە نێواندا هەبوو لەکاتى تووڕەییدا دەجووڵا ، لووتى مەیلەو باریک و ناوەڕاستى کووڕبوو ، ڕووناکییەکى بەسەرەوە بوو ، ئەوەى سەرنجى ووردى نەدابایە وایدەزانى بەلاى درێژیدایە .
ڕیشى پڕ بوو ، ڕەشێنەى چاوى زۆر ڕەش و سپێنەکەى زۆر سپی بوو ، ڕوومەتەکانى تەخت و لووس بوون ، زارى فراوان بوو ، ددانەکانى زۆر سپی بوون و لەیەک دوور بوون ، خەتى مووى نێوان سینگ و نینۆکى باریک بوو ، گەردنى وەک بووکە شووشە بوو لە ساف و سپێتى زیودا ، ئەندامەکانى ڕێک و پێک و پێکەوە هاوسەنگ بوون ، بەخۆوە و دامەزرابوو ، سینگ و سکى یەکسان بوون ، سینەى پان بوو ، نێوان شانەکانى لەیەک دوور بوون ، ئێسک و جومگەکانى گەورە بوون ، جەستەى موودار نەبوو ، نێوان سینگ و ناوکى خەتێکى مووى باریک پێکى دەگەیاند ، بەڵام مەمکەکانى و سکى و جەستەى دیکەى موودار نەبوو ، باسک و شانەکانى و سەرەوەى سینگی موودار بوون ، باسکى درێژ بوون ، دەستى پان بوون ، هەردوو لەپە دەست و پێیەکانى ئەستوورو گۆشتن بوون ، دەست و لاقەکانى درێژ بوون ، نێوان پاژنەو سینگى پێیەکانى چاڵ بوو ، ثێیەکانى ساف و لووس بوون ئاویان پێوە ڕانەدەوەستا (چاڵ و چۆڵییان نەبوو ) ، ئەگەر دەڕۆیی باش هەنگاوى هەڵدەهێنا (پێی بەرز دەکردەوەو نەیدەخشاند) ، وە بەلاى پێشەوەدا دەچوو ، بەئارامى دەڕۆیشت بەڵام بە خێرایی ، کە دەڕۆیشت وەک لە لێژایی بچێتە خوار ، وە ئەگەر ئاوڕى دابایەوە بە تەواوى خۆى دەسووڕاند ، چاوى نزم دەکرد ، سەرنجدانى بۆ زەوى زیاتر بوو لە ڕوانینى بۆ ئاسمان ، بەزۆرى بەگۆشەى چاو سەرنجى دەدا ، هاوەڵانى پێش خۆى دەخستن ، هەر کەسێک پێی گەیبایە سەرەتا خۆى سڵاوى دەکرد .
حەسەن دەڵێ : گوتم : چۆنیەتى قسەکردنیم بۆ وەسف بکە !
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ بەردەوام غەمبار بوو ، هەمیشە بیرى دەکردەوە ، ئیسراحەتى نەبوو ، زۆر بێدەنگ دەبوو ، بە پێی پێویست نەبا قسەى نەدەکرد ، سەرەتاو کۆتایی قسەى بە هەموو زارى بوو (بەسەرى لێوو زمان قسەى نەدەکرد ) ، لە قسەکردنیدا وشە کۆکەرەوەکانى بەکاردێنا ( ووشەى کەم و ماناى زۆر) ، قسەى ڕوون بوو ، بێ کەم و زیاد بووە ، تەباو گونجاو بوو ، ناتەباو خەڵک بەکەم سەیرکەر نەبوو ، نیعمەت ئەگەر گچکەش بووایە بەگەورەى دادەنا ، زەمى هیچ شتێکى نەدەکرد ، نە زەمى خواردنى دەکرد و نە مەدحیشى دەکرد ، وە ئەگەر لاى ئەو پێچەوانەى هەق گوترابایە هیچ شتێک خۆى بۆ تووڕەیی وى نەدەگرت ، هەتا هەقى سەرنەخستبایە ، وە لەبەر خۆى تووڕە نەدەبوو و تۆڵەشى نەدەساندەوە .
ئەگەر ئاماژەى کردبایە بە هەموو لەپەدەستى ئاماژەى دەکرد ، وە ئەگەر شتێکى پێ بووایە ، لەپەدەستى دەسووڕاند ، وە ئەگەر قسەى کردبایە لەگەڵ ئاماژەى دەستى پێکەوە پەیوەستى دەکردن ، وە پەنجە گەورەى دەستى ڕاستى لەبەرى لەپە دەستى دەدا ، وە ئەگەر تووڕە ببوایە ڕووى وەردەچەرخاند و پشتى لەولا دەکرد ، وە ئەگەر دڵخۆش ببووايە چاوى دەنووقاند ، پێکەنینى بەزۆریی زەردەخەنە بوو ، لە کاتى پێکەنیندا ددانەکانى وەک دەنکە تەرزەى سپی دەردەکەوتن .
حەسەن - خوا لێی ڕازى بێ- دەڵێ :
ماوەیەک ئەو وەسفەم لە حوسەینى کوڕى عەلى خوا لێیان ڕازى بێ شاردەوە پاشان بۆم باسکرد ، تەماشام کرد پێشى من کەوتووە ، وە ئەوەى من لەبارەیەوە لێم پرسیبوو ئەویش لێی پرسیبوو ، وە بینیم کە پرسیاریشى لە بابى کردبوو ، لەبارەى چۆنیەتى چوونە ژوورى و هاتنە دەرى و شێوەى ، هیچ شتێکى نەهێشتبۆوە کە نەیپرسێ .
حوسەین – خوا لێی ڕازى بێ – دەڵێ :
پرسیارم لە بابم – خوا لێی ڕازى بێ- کرد لەبارەى چۆنیەتى چوونەوە ماڵى پێغەمبەرى خوا ﷺ گوتى :
هەرکات چووبایەوە مۆڵەت دراوبوو ، جا کاتێک دەچۆوە ماڵ ، کاتى لەماڵ بوونەکەى بۆ سێ بەش ، دابەش کرد : بەشێک بۆ خوا ، وە بەشێک بۆ ماڵ و خێزانى و بەشێکى بۆ خۆى ، پاشان بەشەکەى خۆیششى لە نێوان خۆى و خەڵکیدا دابەش دەکرد و بۆ خەڵکى گشتیی و تایبەتى ، وە هیچى لێ نەدەگێڕانەوە ( هەموو کاتەکەى خۆى بۆ وان تەرخان دەکرد ) .
وە لەو کاتەى کە بۆ ئوممەتى تەرخان دەکرد ، مۆڵەتى دەدا کە خاوەن چاکەکان هەڵبژێرێ ، وە بە گوێرەى چاکەو پێگەیان لە دیندارییدا کاتەکەى لێ دابەش دەکردن ، جا هەیانبوو دوو ئیش و هەیانبوو کۆمەڵێک ئیشى هەبوون ، ئیدى پێیانەوە سەرقاڵ دەبوو ، وە ئەوانیشى بەوەوە سەرقاڵ دەکرد کە بۆیان باش بوو ، وە بۆ ئوممەت باش بوو ، کە پرسیاریان لێ دەکردن ( خەڵک پرسیاریان لەوانە دەکرد کە چوونەتە خزمەتى ) ، وە ئەوانیش هەواڵیان پێ دەدات بەوەى کە بۆیان پێویستە ، وە دەیفەرموو ( بائەوەى لێرەیە هەواڵ بەوە بدات کە لێرە نیە وە کارو پێویستیی ئەوانەم پێ بگەیەنن کە ناتوانن خۆیان پیش و پێویستییانم پێ بگەیەنن ، چونکە هەر کەسێک پێویستى کەسێک بگەیەنێتە حکومڕانێک کە خۆى ناتوانێ بیگەیەنێ خوا پێیەکانى لە ڕۆژى قیامەتدا دەچەسپێنێ ) ، ئەو جۆرە شتانە نەبووایە لەلاى باس نەدەکران ، وە جگە لەوە لە هیچ کەسى قبووڵ نەدەکرد ، (واتە : قسەى دیکەى وەک زەم و غەیبەت و شکاندنى ئەم و ئەوى لەکەس قبوڵ نەدەکرد ) ، ئەوانەى دەچوونە خزمەتى بۆ وەرگرتنى زانست و شارەزایی دەچوون و هەتا تام و چێژى زانستیشیان نەکردبایە بڵاو نەدەبوون ، وە کاتێک لەلاى دەردەچوون ، دەبوونە ڕێنمایی کەرى چاکە .
حوسەین دەڵێ ، گوتم :
پێم بڵێ کە لە ماڵ دەردەچوو چۆن بوو ، چى دەکرد ؟
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ عادەتى وابوو مەگەر شتێک پەیوەندى پێوەی ببوایە ، ئەگەر نا زمانى خۆى لێ دەگرت ، وە هەمیشە پێکەوە تەباى دەکردن ، واتە : هاوەڵانى و موسوڵمانان ، وە پەرتەوازەى نەکردن ، ڕێزى بەڕێزى هەر کۆمەڵێکى دەگرت ، وە دەیکردە سەرپەرشتیاریان ، وە لە خەڵک ووریا بوو خۆى لێیان دەپاراست ، بێ ئەوەى ڕووى خۆش و ئاکارى جوانى لە هیچ کامیان لابدات ، وە لە هاوەڵانى دەپرسى و پرسیارى لە خەڵکى دەکرد لەوەى لەنێو خەڵکیدا دەگوزەرێ ، وە شتى جوان و باشى بەباش و ڕاست دادەناو بەهێزى دەکرد ، وە شتى ناشیرین و خراپى بە خراپ دادەناو بێهێزى دەکرد ، وە کاروبارو هەڵسوکەوتى ڕێک وپێک بوو و ناڕێکى تیا نەبوو ،بێئاگا نەدەبوو نەوەکو ئەوانیش بێئاگا ببن و بێزار ببن ، بۆ هەر حاڵە مامەڵەى پێویستى خۆى لەگەڵ دەکرد ، لە حەق کورتى نەدەهێناو لێشى تێنەدەپەڕاند بەرەو ناحەق ، ئەو کەسانەى کە لێی نزیکتر بوو هەڵبژاردەى خەڵکەکە بوون ، وە باشترینیان لەلاى دڵسۆزترینیان بوو پایەدارترینیان لەلاى ئەو کەسە بوو کە چاکتر بەدەم خەڵکەوەیەو باشتر هاوکارییان دەکات .
حوسەین دەڵێ :
ئەوجار لەبارەى کۆڕو مەجلیسیەوە لێم پرسی ؟
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ عادەتى وابوو هەمیشە بەدەم زیکرى خواوە لە مەجلیس دادەنیشت و هەڵدەستا ، وە جێگاى تایبەتى دیارى نەدەکرد (بۆ دانیشتن) ، وە قەدەغەشى دەکرد جێگاى تایبەت دابنرێن ، وە ئەگەر چووبایە لاى کۆمەڵێک ، کوێ چۆڵ بووایە دادەنیشت ، وە فەرمانیشى بەوە دەکرد ،وە مافى هەرکام لە هاونشینەکانى خۆى دەدا بەشێوەیەک کە هیچ هاونشینێک هەست نەکات کەسێکى دیکە لەو لەلاى بەڕێزترە .
هەرکەسێک لەگەڵى دابنیشتایە یان ڕاوەستابایە ، چاوەڕوانى دەکرد هەتاکو ئەو کەسە خۆى لێدەبۆوەو بەجێی دەهێشت ، هەرکەسێک شتێکى لێ داوا کردبایە ، یان بۆى جێ بەجێ دەکرد ، یان قسەى خۆشى بۆ دەکرد ، بەجۆرێک بوو کە بە ڕووى خۆش و ئاکارى هەموو خەڵکى گرتبۆوە ، بۆیان وەک باب بوو ، وە لە حەقدا لەلاى وەک یەک بوون و بە پارێزکاریی بەرزیی و نزمییانى دەزانرا ، لە ڕیوایەتێکدا : لە حەقدا هەموویان لەلاى وەک یەک بوون ، کۆڕى وى کۆڕى هێمنى و شەرم و خۆڕاگریی و ئەمینداریی بوو ، دەنگەکانى تێدا بەرز نەدەکرانەوەو ڕێزو حورمەتەکانى تێدا نەدەشکێنران ، وە هەڵەو پەڵەکانى تێدا دووبارە نەدەکرانەوە ، بە پارێزکاریی تێیدا پلە بەندى دەکران ، خۆ بە کەمگر بوون ، تێیدا ڕێزیان لە تەمەندار دەگرت و ڕەحمیان بە گچکە دەکرد ، وە هاوکارى باباى ئاتاجیان دەکردو لەگەڵ باباى غەریب بەبەزەیی بوون .
حوسەین دەڵێ :
ئەوجار لەبارەى چۆنیەتى مامەڵەى لەگەڵ هاونشینیانییەوە لێم پرسی ؟
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ هەمیشە ڕوو گەش و خۆش ڕەفتار بوو ، نەرم و نیان بوو ، قسەڕەق و زبر نەبوو ، بە قڕەقڕو جنێودەر نەبوو ، کەموکوڕیی باس نەدەکردن و زۆر گاڵتەکەر نەبوو ، ئەگەر حەزى بە شتێک نەکردبایە ، خۆى لێ بێ ئاگا دەکرد ، وە هیچ کەس لێی نائومێد نەدەبوو .
لەخودى خۆیدا توخنى سێ شتان نەدەکەوت :
ڕیابازیی ، زۆر باس کردنى هەر شتێک ، قسەکردن لەبارەى شتێکەوە کە پەیوەندیی پێوە نیە .
وەلەبارەى خەڵکیشەوە توخنى سێ شتان نەدەکەوت :
بەخراپی باسى کەسى نەدەکردو عەیبى لێ نەدەگرت ، بەدواى عەیب و عاردا نەدەگەڕا ، وەمەگەر شتێک چاوەڕێى پاداشتى لێ کردباى ئەگەر نا قسەى لەبارەوە نەدەکرد ،کاتێک قسەى دەکرد هاونشینەکانى بێ دەنگ دەبوون وە ئەوەى باڵندەیان لەسەر سەر هەلنیشتبێ ، وە ئەو بێدەنگ بووایە قسەیان دەکرد ، وە لەلاى ئەو قسەیان بە یەکتر نەدەبڕی ، هەر کەس دوابایە لەلاى وى ، بێ دەنگ دەبوون و گوێیان دەگرت هەتا لێدەبۆوە ، کامیان پێشى قسەى کردبایە نۆوەى وى بوو .
ئەگەر ئەوان (هاونشینانى) بەشتێک پێکەنیبان ئەویش پێدەکەنى ، وە ئەگەر شتێکیان پێ سەیر بووایە پێی سەیر دەبوو ، باباى نامۆ ئەگەر قسەى ناڕێکیشى کردبایە تەحەممولى دەکرد، وە دەیفەرموو (ئەگەر باباى خاوەن پێویستیتان بینى هاوکاریی بکەن ) ، چاوەڕێی سوپاسى لە هیچ کەس نەدەکرد ، مەگەر چاکەیەکى لەگەڵ کرابێ ، وە قسەى بەکەس نەدەبڕی ، مەگەر تەواوى کردبایە ، ئیدى خۆى قسەکەى ببریبایە ، یان بە تەواو کردن ، یان بە هەڵسان .
وە لە ڕێوایەتێکدا : گوتم : ئەدى بێدەنگییەکەى چۆن بوو ؟
گوتى : بێ دەنگییەکەى بە چوار جۆر بوو :
بە زانیاریی و وریایی و ڕێکخستن و بیرکردنەوە ، ( واتە : بۆ یەکێک لەو چوارانە بێ دەنگ دەبوو ، نەک بەبێ هۆ بێ دەنگ بێ)
ئینجا ڕێکخستنەکەى بۆ چاو پێداگێڕانى خەڵکەکە بە یەکسانیی و گوێ بۆ هەڵخستنیان ، وە بیرکردنەوەکەى لەبارەى ئەوەوە بوو کە دەمێنێ (کە دواڕۆژە) ، وە کە نامێنێ ( کە ژیانى دونیایە) ، وە لەخۆڕاگرییەکەیشیدا هێدیی و مەند بوو ، هیچ شتێک تووڕەى نەدەکرد و هیچ شتێکیش نەیدەوروژاند ، وە لە ووریاییەکەیدا چوار شتى کۆکردبوونەوە :
چاکە کردن و چاکە وەرگرتن تاکو چاوى لێ بکرێ ، وە توخن نەکەوتنى شتى ناقۆڵا تاکو وازى لێ بهێنرێ، وە بیرکردنەوەو کۆشش کردن بۆ دۆزینەوەى ڕێگەچارە بۆ چاککردنى ئوممەت ، وە هەڵسان بەو کارانەى کە کاروبارى دونیا و دواڕۆژیان بۆ ڕێکدەخات و کۆدەکاتەوە .
خوێنەرى بەڕێز !
بەسەرنجدانى ئەو دوو دەقەى سوننەت ، کە لە هەرکام لە عەلى و لە هەردوو کوڕى (حسن و حسین)ەوە –خوا لێیان ڕازى بێ – هێناماننەوە ، ئێستاکە هەرکام جەستەو شێوەو دیمەنى پێغەمبەرى خوا ﷺ و خەسڵەت و ئاکارو ڕەفتار و ڕەوشت و خووى ڕەندو پەسەندیمان زۆر جوان بۆ درەوشایەوە .
پوختەى ژیاننامەى پێغەمبەرى خوا ﷺ / مامۆستا عەلى باپیر
لاپەڕە / (٧٢٩ تا ٧٤٠)
|