 هاتنى وەفدەکان لە ساڵى نۆیەمدا کە بە (عام الوفود) ناسراوە :
دواى فەتحى مەککەو گەڕانەوەى پێغەمبەر ﷺ لە تەبووک و موسوڵمان بوونى هۆزى (ثقیف) دیارى کرانى چوار مانگ بۆ هۆزە عەرەبە هاوبەش پەیدا کەرەکان ، کە هەڵوێستى خۆیان دیارى بکەن پێش ئەوەى دەوڵەتی ئیسلامیی هەڵوێستێکى تایبەت وەرگرێ لە بەرانبەریان ، دواى ئەوانەو لە ساڵى نۆیەمى کۆچیدا ژمارەیەکى زۆر لە نوێنەرو وەفدى تیرەو هۆزەکان هاتنە لاى پێغەمبەر ﷺ و موسوڵمانێتى خۆیان ڕاگەیاند ، هةر بۆیەش ساڵى نۆیەم بە ساڵی وەفدەکان (عام الوفود) ناونراوە ، جا هەرچەندە ژمارەى ئەو وەفدانە زۆرن ، بەڵام لێرەدا تەنیا ئاماژە بە هەندێکیان دەکەین :-
١) وەفدى (بني تمیم) ڕیش سپییان (عطارد بن حاجب ) بوو ، وە چەند ناودارێکى دیکەشى لەگەڵ بوون ، وەک : (الأقرع بن حابس ) و (الزبرقان بن بدر) و (عمرو بن الأهتم) و (الحبحاب بن یزید) ، وە هاتن بۆ خزمەت پێغەمبەر ﷺ و سەرەتاى سووڕەتى (الحجرات)یش بەبۆنەى ئەوانەوە هاتۆتە خوار ، وەک (إبن هشام) هێناویەتى دەڵێ : کە هاتنە لاى پێغەمبەر ﷺ لە دەرێ ڕا بانگیان کردو گوتیان : یا (محمد أخرج إلینا) ئەى موحەممەد وەرە دەرێ ئیشمان پێتە !! پێغەمبەر ﷺ کەمێک پێی ناخۆش بوو ، کە بەو شێوەیە بانگ کرا ، بۆیە خواى پەروەردگار فەرمووى : { إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِنْ وَرَاءِ الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ (٤) وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (٤)} الحجرات ، واتە : { ئەوانەى لە پشت ژوورەکانەوە (ژوورى خێزانەکانى ) بانگت دەکەن ، زۆربەیان نەفامن ، ئەگەر ئارامیان گرتبا تا دەچووى بۆ لایان باشتر بوو ، وە خواش لێبووردەو بەبەزەییە } دیارە دواتر ئیسلامیان وەرگرت و موسوڵمان بوون .
٢) وەفدى (بني عامر) کە (عامر بن الطفیل) و (أربد بن قیس ) ى لەگەڵدا بوو ، وە (عامر بن الطفیل) ئەو کەسەیە کەلە (بئر المعونة) خیانەتى لە هاوەڵانى پێغەمبەر ﷺ کردو شەهیدى کردن ، ئەو دوو کەسە ، چەند کەسێکى دیکەشیان لەگەڵدا بوو ، هاتنە لاى پێغەمبەر ﷺ پێش ئەوەى بگەنە لاى ڕاوێژیان کردبوو کە هەوڵی کوشتنى پێغەمبەر ﷺ بدەن ، بەڵام سەرکەوتوو نەبوون و پێغەمبەریش ﷺ کە زانى نیازیان خراپە دووعاى لێکردن ، ئیدى (أربد) بەهەورە تریشقە مردو (عامر)یش بە طاعوون لەنێو چوو .
٣) وەفدى هۆزى (بني سعد بن بکر) ، کە (ضمام بن ثعلبة) بە نوێنەرى خۆیان دەنێرن بۆ لاى پێغەمبەر ﷺ و چەند پرسیارێک لە پێغەمبەر ﷺ دەکات دەربارەى خوا پەرستیی و نوێژو زەکات و ڕۆژوو و حەج و ...هتد ، دوایی ئیمان دێنێ و بڕیار دەدا هەموویان جێ بەجێ بکات ، دوایی کە (ضمام) دەگەڕێتەوە نێو هۆزەکەى ، هەر یەکەم قسەى دەڵێ : { بئست اللات والعزى } واتە : خراپترین شت لات و عوززان ! هۆزەکەشى زۆر بە سەرسوڕمانەوە دەڵێن : ئەى (ضمام) ئەوە چۆن وادەڵێی ؟! لە بەڵەکى بترسە ! لە شێتى بترسە ! ئەویش پێیان دەڵێ: ئەو دووە ناتوانن هیچ زەرەرو قازانجێک بەکەس بگەیەنن ، خوا پێغەمبەرێکى ناردووەو کتێبێکى پێدا ناردووە ڕزگارتان دەکا لە نەهامەتییەکان ، من ئیمانم هێناوەو ئێوەش ئیمان بێنن ، ئەو ڕۆژە بۆ ئێوارێ کەس نەما لە ژن و پیاویان موسوڵمان نەبووبێ و هەموو ئیمانیان هێنا ، (ابن عباس) دەڵێ : نەمانبیستوە وەفدى هیچ قەومێک باشتر بووبێ لە (ضمام) .
٤) وەفدى (عبدالقیس ) ، کە (الجارود) و دەستەیەک بە نوێنەرى خۆیان دەنێرن بۆ لاى پێغەمبەر ﷺ ، کە دیارە نەصڕانى بووەو لەوێ موسوڵمان دەبێ و کاریگەریشى دەبێ لەسەر قەومەکەى هەم بۆ موسوڵمان بوونییان و هەم بۆ دامەزراوییان لە کاتى هەڵگەڕانەوە (الردَّة ) دا ، پاش مردنى پێغەمبەرى خوا .
٥) وەفدى (بني حنیفة) ، کە لە (یمامة)وە هاتوون و (مسیلمة الکذاب) یشیان لەگەڵدا بووە ، کە ناوى (مسیلمة بن ثمامة) بووە ، بەڵام ئەوانە موسوڵمان نەبوون و (مسيلمة)ش داواى پێغەمبەرایەتى دەکرد ، هەر بۆیە بە (کذاب) ناوزەند کرا ، وە لەسەردەمى (أبو بکر) دا لە شەڕى (یمامة) لە ساڵى (١٢)ى کۆچیدا کوژرا .
٦) وەفدى (طيء) ، کە سەرۆک هۆزەکەیان ناوى (زید الخیل) بوو بەنوێنەرى هۆزەکەى هاتە لاى پێغەمبەر ﷺ و موسوڵمان بوو ، وە هەر لەو سەروحەدەشدا (عدی بن حاتم الطائي) هاتووەو موسوڵمان بووە .
٧) (فروة بن مسیک المرادی) کەلە پادشاکانى _کندة) جیابووبۆوە ، هاتە لاى پێغەمبەر ﷺ و موسوڵمان بوو .
٨) وەفدى (بني زبید) ، کە نوێنەرەکەیان (عمرو بن معد یکرب) کەلە سەرەتاوە موسوڵمان بووە ، بەڵام کە پێغەمبەر ﷺ وەفاتى کرد ، لە دین هەڵگەڕایەوە .
٩) وەفدى (کندة) ، کە نوێنەرەکەیان (الأشعث بن قیس ) بوو هاتە لاى پێغەمبەر ﷺ و موسوڵمان بوون .
١٠) وەفدى (أزد) نوێنەریان کە (صرد بن عبدالله) بوو ، هاتە لاى پێغەمبەر ﷺ و موسوڵمان بوو ، پێغەمبەریش کردیە براگەورەى ئەوانەى لەقەومەکەى موسوڵمان بووبوون .
١١) وەفدى کۆمەڵێک لە پادشاو پادشا زادەکانى (حمیر) ، کەبە نوێنەرەکانیاندا نامەیان بۆ پێغەمبەر نووسى و موسوڵمان بوون و پێغەمبەریش ﷺ نامەیەکى بۆ نووسینەوەو سوپاسى خواى کرد لەسەر موسوڵمان بوونیان .
١٢) وەفدى (فروة بن عمرو الجذامي) ، کە کار بەدەستى ڕۆمەکان بووە بەسەر خێڵە عەرەبەکانەوە ، یەکێکى بۆ لاى پێغەمبەر ﷺ ناردوەو ئیسلامەتى خۆى پێ ڕاگەیاندوەو ئێسترێکى سپیشى بە دیارى بۆ پێغەمبەر ناردوە .
١٢) وەفدى (همدان) ، کە بە سەرۆکایەتى (مالك بن النمط) چوونە مەدینەو موسوڵمان بوون و پێغەمبەریش مالکى کردە گەورەى ئەوانە کە موسوڵمان بوون ، دواتر خەڵکى ( همدان) تێکڕا موسوڵمان بوون .
شایانى باسیشە کە زۆربەى هەرەزۆرى ئەو وەفدانەى هاتنە لاى پێغەمبەر ﷺ موسوڵمان بوون ، تەنیا وەفدى (مسیلمة الکذاب) موسوڵمان نەبوون ، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ کە ئەو وەفدانە هیچ فشارو زۆرێکیان لەسەر نەبووە لە وەرگرتنى دینداو ئەوانەى موسوڵمان بوون بەڕەزامەندیی و ویستى خۆیان موسوڵمان بوون و ئەوى نەشیویستبێ موسوڵمان ببێ ، ئازادانە گەڕاوەتەوە شوێنى خۆى .
ناردنى چەند نوێنەرێک بۆ تێگەیاندنى خەڵکى :-
دواى ئەوەى وەفدى هۆزو ناوچەکان پەیتا پەیتا هاتنە لاى پێغەمبەر ﷺ لە مەدینە بۆ موسوڵمان بوون و شارەزا بوون لە ئیسلام و دەوڵەتى ئیسلامى فراوان بوو ، وە پەیام و بانگەوازى ئیسلام پەرەى سەند ، پێغەمبەر ﷺ چەند کەسێکى شارەزاى لە هاوەڵانى نارد بۆ چەند ناوچەیەک بۆ تێگەیاندن و پێگەیاندنیان لەوانە :-
١)ناردنى (خالد بن الولید) بۆ لاى (بني الحارث بن کعب) کە لە (نجران) دادەنیشت ، کە لەمانگى (ربیع الثاني ) ساڵى دەیەمى کۆچیدا بوو ، تاکو بانگیان بکات بۆ ئیسلام ، پێش ئەوەى جەنگیان لەگەڵدا بکات ، وە دواى ئەوەى بانگهێشتى کردن موسوڵمان بوون و ماوەیەک (خالد) لە نێویاندا مایەوەو ئیسلامى تێگەیاندن ، دوایی پێغەمبەر ﷺ ى ئاگادار کردەوە بە موسوڵمان بوونیان ، وە دواى گەڕانەوەى (خالد) پێغەمبەر ﷺ (عمرو بن حزم)ى بۆ ناردن بۆ ئەوەى شارەزایان بکات لە ئیسلام .
٢) ناردنى (معاذ بن جبل) بۆ یەمەن ، وەک ئەمیرو قازى و تێگەیەنەریان لە دین و کۆکەرەوەى زەکات لەوێ ، کە هاوەڵێکى بەڕێز و زانانو تێگەیشتوو بوو بە حەڕام و حەڵاڵ ، وە لەکاتى بەڕێکردنیدا پێغەمبەر ﷺ چەند ئامۆژگاریی و ڕێنمونییەکى کرد ، کە چۆن تەعامول بکات لەگەڵ خەڵکى یەمەن و چۆن بانگەواز بۆ ئیسلام بکات ، وە تێی گەیاند کە پێشەکى عەقیدەیان تێبگەیەنێ ، پاشان عیبادەت ، وە پلەپلەیی لە موسوڵمان بوونیاندا ڕەچاو بکات ، وەک ( بخاری) گێڕاویەتەوە .
٣) ناردنى ( أبو موسى الاشعري) بۆ یەمەن ، پێغەمبەر ﷺ ئەویشى هەر نارد بۆ لایەکەى دیکەى یەمەن و ئامۆژگارى ئەویشى کرد ، بۆ ئەوەى لەگەڵ (معاذ) دا بتوانن ئەرکى بانگەواز کردنەکەیان بەباشى ئەنجام بدەن و بەرهەمى هەبێ ، پێی گوتن { يَسِّرَا ولَا تُعَسِّرَا، وبَشِّرَا ولَا تُنَفِّرَا ، و تطاوعا } رواه البخاري ، واتە : دینداریی ئاسان بکەن و زەحمەتى مەکەن ، وە دڵی خەڵک خۆش بکەن و مەیانسڵەمێننەوە ، وە پێکەوە هاوکار بن .
__________________________________
پوختەى ژیاننامەى پێغەمبەرى خوا ﷺ / مامۆستا عەلى باپیر
لاپەڕە / ( ٧٠٢– ٧٠٦)و( ٧٠٨و ٧٠٩)
|