 بنەماکانى کۆمەڵگاو دەوڵەتى ئیسلامیی
دروست کردنى مزگەوت :
پێغەمبەر ﷺ سەرەتا مزگەوتى (قباء) ى دروست کرد ، دوایی مزگەوتى خۆى لەنێو شارى مەدینەدا دروست کرد ، لەو بارەوە (ابن هشام) دەڵێ : دوایی پێغەمبەر ﷺ لەماڵى (أبو أیوب) مایەوە ،تا مزگەوتەکەى بینا کرا ، وە جێگەو ڕێگاش بۆ وى سازکرا ، ئینجا پێغەمبەر ﷺ کەلوپەلەکانى خۆى گواستەوە بۆ ئەوێ ، شایانى باس کردنە پێغەمبەر ﷺ خۆی وەک موسوڵمانانى دیکە ئیشى لە دروست کردنى مزگەوتدا دەکرد ، نەک وەکو بەرپرس و دەسەڵاتدارانى ئێستا ، کە دەیانبینین تۆزێک چیمەنتۆیان بۆ لە کاسەیەک دەکەن و ئەوانیش کەمێکى لێ ڕۆ دەکەن ،دوایش لەکاتى تەواو بوونیداو بۆ جاڕدانى تەواو بوونى بە مەقەستێک شریتى کردنەوەى بیناو پرۆژەکە دەبڕن و بێ ماندوو بوون خۆیان دەکەن بە دروست کەرى شتەکە ، بەڵکو پێغەمبەر ﷺ وەکو کرێکارێک ئیشى کردووەو بگرە جارى واش بووە لە هاوەڵانى زیاتر خۆى ماندوو کردووە ، چونکە ئەو وەکو عیبادەت ئەو کارەى کردووە ، نەک وەکو سەرنج ڕاکێشان و پێش خەڵک و دونیا ، خواو قیامەتى بینیوە .
(ابن هشام ) دەڵێ : موسوڵمانان لەکاتى ئیش کردنیاندا لە بینا کردنى مزگەوت جار جار هەندێک شیعریان پێکەوە دەگوتەوە ، بۆ وێنە یەکێک لەو شیعرانە ئەوە بوو ، کە دەیانگوت :
لا عیش إلا عیـــــش الآخــــــرة
اللهم ارحم الأنصار و المهاجرة
واتە : ژیان نیە جگە لە ژیانى دواڕۆژ ( یانى ژیانى دوا ڕۆژ ڕاستەقینەیە ، ئەگەر نا ژیانى دونیا کەمێکەو دێ و دەڕوا ) خوایە بەزەییت بێتەوە بە پشتیوانان و کۆچکەراندا .
هەروەها (علی بن أبی طالب) یش خوا لێی ڕازى بێ دەیگوت :
لا یستوی من یعمر المساجد
یدأب فیه قائــما و قاعــــــدا
و من یرى عن الغبار حائدا
واتە : وەکو یەک نین ئەوانەى، ئیش لە دروست کردنى ماڵى خوادا دەکەن بە پیوەو بە دانیشتنەوە ، لەگەڵ کەسانێک ، کە ئیشى تێدا ناکەن و خۆیان لە تۆزو خۆڵ دەپارێزن .
جائەوەى کە دەمەوێ لێرەدا هەڵوەستەیەکى کورتى لەبەردا بکەم ئەوەیە کە ئەو مزگەوتە زۆر بە سادەیی بینا کراوە ، بەڵام بابزانین ئەو کاتە مزگەوت چ دەورێکى بینیوە ؟
مزگەوتى پێغەمبەر ﷺ پێش هەموو شتێک شوێنى نوێژ و قورئان خوێندن بووە ، قورئان خوێندن بەو مانایە ، کە لێی فێر ببن و لێی تێبگەن ، هەروەها پێغەمبەر ﷺ ووتارەکانى زۆریان بریتی بوون لە قورئان ، بۆ وێنە یەکێک لە هاوەڵانى پێغەمبەر ﷺ دەڵێ : من سووڕەتى (ق)م لە دەمى پێغەمبەر ﷺ وەرگرتووە لەکاتى ووتارەکانیدا ، وەک لە (صحیح البخارى)دا هاتووە .
هەروەها مزگەوت شوێنى کۆبوونەوەو یەکتر بینینى موسوڵمانان و ئاڕاستە کردنى موسوڵمانان بووە ، هەروەها لە مزگەوتدا زانستى شەرعیی و چەندان جۆرە زانیارى دی وەرگیراون ، نەک هەر لە سەردەمى پێغەمبەر ﷺ دا ، بەڵکو لەدواى ئەویش هەر وابووە ، وە مزگەوت جێگاى حەوانەوەى لێقەوماوان بوو ، شوێنێک هەبوو لە نێو مزگەوتى پێغەمبەر ﷺ (صُفة) یان پێ گوتوە ، کە سەقفى هەبووەو ئەو هاوەڵە بەڕێزانەى پێغەمبەر ﷺ ، کە باڵغ و زگورتى بوون بە تایبەت لە کۆچکەران ، هەموویان لەوێ بوون ، ئەوانە بۆ کاتى جەنگ و جیهاد ئامادە بوون بەڵام دوایی بۆحەوانەوەو ئیسڕاحەت چوونە ئەوێ ، چونکە ماڵ و حاڵیان نەبووە ، لە مزگەوتدا کاروبارى جەنگیی و ئامادە کردنى سوپا ئەنجام دراوە ، هەروەها مزگەوت مەڵبەندێکى ڕووحى و فیکریی و عیلمیی و سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ...... هەمە لایەنە بووە ، وە مزگەوت شوێنى قەزاوەت و دادگایی بووە .
مزگەوتى پێغەمبەر ﷺ بەو شێوەیە بووە ، وە بێگومان ئەوە مزگەوتى ڕاستەقینەیە ، بۆیە ئێستا کە دەگوترێ مزگەوت تەنیا جیی عیبادەتەو نابێ سیاسەتى تێدا ئەنجام بدرێ ، ئەوانە لە ماناى عیبادەت و سیاسەت حاڵى نەبوون ، ئەگەر نا سیاسەتى ئیسلامیش و ئەو شتانەى دیکەش کە باسم کردن ، هەموویان عیبادەتن و ئیسلام دینێکى گشتگیرە و هەموو لایەنەکانى ژیان دەگرێتەوە ، کەواتە لێرەدا گرنگى مزگەوت لەدەوڵەتى ئیسلامیی و کۆمەڵگاى ئیسلامییدا دەردەکەوێ کە پێغەمبەر ﷺ ئاوا بایەخى پێ داوە.
برایەتى بەرپاکردن لە نێوان کۆچکەران و پشتیواناندا :
(ابن هشام) بۆمان باسى ئەو برایەتییە دەکات و دەڵێ : (وآخى رسول الله ﷺ بين أصحابه من المهاجرين والأنصار ، فقال - فيما بلغنا ، ونعوذ بالله أن نقول عليه ما لم يقل - : تآخوا في الله أخوين أخوين) واتە : پێغەمبەر ﷺ برایەتى بڕیاردا لەنێوان هاوەڵانیدا لە کۆچکەران و پشتیوانان ، بەو پێیەى کە پێمان گەیشتووە ، وە پەنا دەگرین بەخوا شتێک بڵێین پێغەمبەر ﷺ نەیفەرمووبێ ، فەرمووی : ( برایەتى بکەن لەپیناو خوادا دوو دوو ببنە براى یەکدى ) .
لێرەدا لەوانەیە پرسیار بکرێ : مەگەر خواى زانان نافەرموێ : {إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ... (١٠) } الحجرات ، بێگومان تەنیا بڕواداران براى یەکدین ، پیاوانیان براى یەکدین ، وە پیاوان و ئافرەتان خوشک و براى یەکدین ، وە ئافرەتانیش خوشکى یەکدین ، چونکە ووشەى (إخوة) هەرسێ چەمک و ماناکە لەخۆى دەگرێ ، بەبەڵگەى ئەو ئایەتەى سووڕەتى (النساء) ، کە دەفەرمووێ : {...وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْن... (١٧٦)} واتە ، ئەگەر (إخوة) بوون پیاوان و ئافرەتان ئەوا بۆ پیاوان هەیە ، دوو ئەوەندەى کە بۆ ئافرەتان هەیە ( لە میرات).
بەڵێ هەرچەندە موسوڵمانان بەهۆى ئیمانەوە هەموویان براى یەکترن بەڵام ئەو برایەتییەى پێغەمبەر ﷺ لە نێوان (کۆچکەران و پشتیوانان)دا دروستى کرد برایەتییەکى تایبەتى بوو ، کە میراتیان لە یەکدى گرتووەو لەبەر ئەوەش ئەو کاتە پێغەمبەر ﷺ ئەو برایەتییەى بڕیاردا ، چونکە کۆچکەران هیچیان نەبووە ، هەندێک لە کۆچکەران تەنیا خێزان و منداڵەکانیان لەگەڵ خۆیاندا بردبوو ، بەڵکو هی وا هەبوو تەنانەت خێزانەکەشى لەگەڵیدا نەچووبوو ، بۆ وێنە : عومەر – خوا لێی ڕازى بێ- دوو خێزانى هەبوون ، هەردووکیان کافر بوون ، هیچیان لەگەڵى نەهاتوون بۆ مەدینە ، هەروەها (عبدالرحمن بن عوف) کە خێزانەکەى لەگەڵى نەهاتوەو .... هتد .
بۆیە پێویستییان زۆر بە هاوکاریى و چاکە لەگەڵدا کردن هەبووە ، وە بۆ ماوەیەکى دیاریکراوو کورت ئەو تایبەتمەندییە لەو برایەتییەدا هەبووە ، دوایی خواى کاربەجێ ئەو برایەتییەى کە بۆ ئەو ماوە دیاریکراوە بڕیار درابوو ، هەڵدەوەشێنێتەوە ، وەک دەفەرموێ : {النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا (٦)} الأحزاب ، واتە : پێغەمبەر ﷺ لە نەفسیان لەپێشترە بۆ ئیمانداران (یانى با لە خۆیانیان خۆشتر بوێ) ، وە هاوسەرانى پێغەمبەریش ﷺ دایکیانن (دایکى ئیماندارانن) ، وە خزکام هەندێکیان بە هەندێکیان خاوەن حەقترن ، لە ئیمانداران و لە کۆچکەران لە کتێبى خوادا مەگەر کەسێک بیەوێ لەگەڵ دۆستەکانى خۆیدا چاکە بکا ، ئائەو حوکم و بڕیارە پێشتر لە کتێبدا تۆمار کرابوو .
کەواتە : ئەو جۆرە برایەتییەى پێشێ بۆ قۆناغێکى کت و پڕ بووە ، کە هاتۆتە پێش موسوڵمانان ، بۆیە پیویستى بە چارەسەرێکى کت و پڕیش کردووە .
________________________
پوختەى ژیاننامەى پێغەمبەرى خوا ﷺ / مامۆستا عەلى باپیر
لاپەڕە / (٤٠٣ - ٤٠٧)
|