بەخێربێن بۆ پێگەی پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)
لە ژيانى پێغەمبەر (ﷺ) فيربووم : سەركردەى لێهاتوو شوێن كەوتوو بەرهەم ناهێنێت ، بەڵكو سەركردەى وەك خۆى دروست دەكات .
چه‌ند وته‌یه‌كی جوان: 1ـ ئارامی‌ عیباده‌تێكه‌ به‌بێ‌ زه‌حمه‌ت ، هه‌یبه‌تيكه‌ به‌بێ‌ قودره‌ت ، قه‌ڵایه‌كه‌ به‌بێ قه‌ڵغان ، سه‌ركه‌وتنێكه‌ به‌بێ‌ چه‌ك. 2ـ ماڵێك كه‌ هیچ كات وێران نابێت عه‌داله‌ته‌. 3ـ نه‌خۆشیه‌ك ده‌رمانی‌ نییه‌ بێ ئه‌قڵیه.‌ 4ـ شیرینیه‌ك دوایی‌ ده‌گۆرێت به‌ تاڵی‌ هه‌واو ئاره‌زوویه‌. ‌5ـ تاڵیه‌ك دوایی‌ ده‌گۆريت به‌شیرینی‌ صه‌بر و ئارام گرتنه‌. 6ـ ئه‌گه‌ر پشووی‌ لاشه‌ به‌كه‌می‌ خۆراكه‌ ئه‌وا پشووی‌ دڵ و ده‌روونیش به‌كه‌می‌ گوناهه.‌
پێویسته‌ هه‌میشه‌ له‌ بیرمان بێت كه‌ تاوه‌كو زستان ساردو سه‌ختتر بێت ئه‌وا به‌هاری رازاوه‌ترو جوانتر دێته‌ پىش چاو.
علی كوری به‌بو تالیب (ره‌زای خوای لى بێت) ده‌فه‌رموێت: دونیا وه‌كو مار وایه‌، رواڵه‌تی بریقه‌داره‌و ناخی هه‌ڵگری ژه‌هرێكی ترسناكه‌، ئه‌وه‌ی لێی نزیك ده‌بێته‌وه‌ گه‌مژه‌یه‌و ناحاڵیه‌، ئه‌وه‌ی لێی دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌ خاوه‌نی ژیریه‌.
پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) لەشاری مەککە
 یەکەمین کەسانێک کە ئیمانیان بە پێغەمبەرایەتى (محمد) ﷺ هێنا
30/08/2019
بینین: 4144
یەکەم / خدیجة بنت خویلد: 
 وەکو گوتمان پێغەمبەر ﷺ زۆر بە دانایی و وەستایی دەستى کردووە بە بانکەواز و ، کێ زۆرى لێ نزیک بووە ، یەکەم جار قسەى لەگەڵ ئەودا کردووە ، بۆیە پیش هەموو کەس لە هاوسەرى دڵسۆزو وەفادارو عاقڵ و تێگەیشتووى (خدیجة بنت خویلد) دایکى موسوڵمانانەوە –خوا لێی ڕازى بێ- دەستى پێ کردووە ، هەرچەند لە کتێبەکانى (سیرة)دا گوتراوە کە (خدیجة) یەکەم کەس بووە لە ئافرەتان ، بەڵام بە تەئکید یەکەم کەس بووە بە موتڵەقى لە پیاوو ئافرەت و وردو درشت ، کە موسوڵمان بووەو ئیمانى هێناوە ، بێگومان ئەوەش شادییەکى زۆر گەورەیە بۆ پێغەمبەر ﷺ چونکە هاوسەرى ئینسان لە هەموو کەس ئاشناترە بە هاوسەرەکەى ، واتە : پیاو لەهەموو کەس زیاتر ژنى خۆى دەناسێ ، ژنیش لە هەموو کەس زیاتر مێردى خۆی دەناسێ . 
خەدیجە –خوا لێی ڕازى بێ- کاتێک کە پێغەمبەر ﷺ لە ئەشکەوتى (حیراء) گەڕایەوە، دڵی دایەوەو پێی گوت : نەخێر موژدەت لێبێ ، بە خوا ، خوا قەت ناهێڵێ تۆ تووشى زەبوونیی و عەیبداریی ببی ، دوایی کۆمەڵێ سیفەتى لێ هەڵدەدا ، کەواتە خەدیجە لە ڕووى شارەزایی و ئاشنایی هەبوونى بەو مێردەى خۆیەوە زانیویەتى ، کە (محمد) ﷺ جگە لە شتى چاک و باش ، هیچ شتێکى دیکەى شایستە نیە ، هەر بۆیەش یەکەمین کەس کە ئیمانى بە پێغەمبەر ﷺ هێناوە (خدیجة) بووە –خوا لێی ڕازى بێت- کە پێغەمبەر ﷺ لە وەصفیدا فەرموویەتى : { خیر نسائها مریم و خیر نسائها خدیجة} راه البخاري (١)،واتە : چاکترین ئافرەتى ئوممەتى عیسا مەڕیەمەو چاکترین ئافرەتى ئوممەتى موحەممەد خەدیجەیە .
دووەم / علی بن أبي طالب :   
دووەمین کەس کە ئیمانى بە پێغەمبەر ﷺ هێناوە (علي بن أبي طالب ) بووە – خوا لێی ڕازى بێت- کە ئەو کات تەمەنى (١٠) ساڵ بووە (٢)، بۆیەش لە ماڵى پێغەمبەر ﷺ بووە ، چونکە کاتى خۆی (أبو طالب)ى مامى پێغەمبەر ﷺ نەدار بووەو هێندێک لە خزمەکانى کوڕەکانى (أبو طالب)یان گرتونە لاى خۆیان ، بۆ ئەوەى بەخێویان بکەن و بارى شانى سووک بکەن ، پێغەمبەریش ﷺ عەلى هێنایە لاى خۆى ، جا عەلى _خوا لێی ڕازى بێت-  هەر لە ماڵی پێغەمبەردا بووە ﷺ ، یەکەمین کەسیش لە منداڵان ، ئەو ئیمانى بە پێغەمبەر ﷺ } هێناوە ، لە کتێبەکانى سیرەدا هاتووە ، کە عەلى لەگەڵ پێغەمبەردا ﷺ بە ڕۆژێ نەیانویستوە لە مەککەدا لە پێش چاوى موشریکەکان نوێژ بکەن ، بۆیە دەچونە شیوو دۆڵەکانى مەککەو بەیەکەوە نوێژیان دەکرد و ئێوارە دەگەڕانەوە ماڵ (٣).
سێ یەم / زید بن حارثة :
   سێیەمین کەس کە ئیمانى بە پێغەمبەر ﷺ هێناوە ، زەیدى کوڕی حارثە بووە ، کە یەکێک بوو لەو کۆیلانەى ، کەپێغەمبەر ﷺ ئازادى کردووەو ، پێشتر دراوە بە (خدیجة) و ماوەیەکى کەم کۆیلەى ئەو بووە ، دوایی پێغەمبەر ﷺ داواى لێکرد کە بیداتێ ئەویش زەیدى داوە بە پێغەمبەرو ﷺ دواتر کردوویەتى بە کوڕی خۆى – پێش ئەوەى وەحى بۆ بێ – ئینجا باب و خزم و کەسى زەید هاتوون بۆ لاى و ویستویانە داوا لە پێغەمبەر ﷺ بکەن لەگەڵ خۆیان بیبەنەوە ، پێغەمبەریش ﷺ پێی گوتووە : ئەگەر پێت خۆشە لاى من بمێنەوە ، ئەگەر پێشت خۆشە بچیتەوە ئەوە بڕۆوە ، بەڵام زەید مانەوەى لاى پێغەمبەرى { ﷺ هەڵبژاردو لەگەڵ باب و کەسەکانى نەڕۆشتەوەو لە وەڵامدا ، کە باب و خزمەکانى گلەییان لێکردووە گوتوویەتى : ئێوە نازانن ئەوە چ پیاوێکە چەندە جوامێرو بە شەهامەت و بەڕەحم وچاکەکارە ! دەمەوێ هەر لە خزمەتى ئەودا بم ، دواتر پاش ماوەیەک پێغەمبەر ﷺ ئازادى کردووە ، ئەوەش دیسان شایەدییەکى دیکەیە ، کە (محمد) ﷺ پێش پێغەمبەرایەتیش ڕەوشت و ئەخلاق و ئەدەبێکى یەکجار بەرزو جوانى هەبووە ، وە پێغەمبەریش ﷺ لەپاداشتى ئەوەدا کە زەید لەگەڵ خزمەکانى خۆیدا نەچۆوە کردوویەتى بە کوڕى خۆى ، کە لەنێو عارەباندا ئەو شتە باو بووەو هەرکەسێک کەسێکى زۆر خۆش بویستایە دەیکرد بە کوڕى خۆى ، کە پیی دەگوترا (المُتَبَنَّي) ، واتە : زەید بۆتە (مُتَبَنَّي) ى پێغەمبەر ﷺ ، کە دواى هاتنى ئیسلام ئەوەى هەڵوەشاندۆتەوە ، هەر بۆیەش خواى پەروەردگار لە سووڕەتى (الأحزاب) دا دەفەرموێ : { مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ ...(40)} ، واتە : (محمد) بابى هیچ کام لە پیاوانتان نیە ، چونکە هەتاکو خواى پەروەردگار ئەم ئایەتەى ناردە خوارێ زەید هەر پیی دەگوترا : (زید بن محمد) دوایی ناوى گۆڕدرا بە  :  (زید بن حارثة) لەبەر ئەوەى کە خواى کاربەجێ فەرمووى : موحەممەد بابى هیچ کام لە پیاوانتان نیە ، واتە بابى زەید نیەو هەرکەسە بەناوى بابى خۆیەوە بانگ بکەن (٤) .

چوارەم / کچەکانى پێغەمبەر ﷺ:
کچەکانى پێغەمبەریش ﷺ یەکەمین کەسانێک بوون لە نێو ماڵی پێغەمبەردا ﷺ کە ئیمانیان بە پێغەمبەر ﷺ هێناوە ، کە بریتی بوون لە :  (زینب ، أم کلثوم ، رقیة ، فاطمة) – خوا لێیان ڕازى بێ- (٥)، کەواتە ماڵى پێغەمبەر ﷺ خەدیجەو کچەکانى و ، زەیدى کوڕى حارثة ، کە بە کوڕکراو (مُتَبَنَّي) ى بووەو ، عەلى کوڕى (أبوطالب)، کە ئامۆزاى بووە ، هەموویان یەک خێزانن و یەکەمین خێزانى موسوڵمان کە دروست بووە ئەو خێزانەى پێغەمبەر بوو ﷺ ، بۆیە دەتوانین بڵێین : لە کۆمەڵگاى ئیسلامیدا ئەو خێزانەى پێغەمبەر ﷺ یەکەمین خشت بووە ، وە لەڕێکخستنى کۆمەڵەى ئیسلامیی یەکەم (الجماعة الأسلامیة الأولى) دا ، ئەو خێزانەى پێغەمبەر ﷺ یەکەمین شانە بووە ، ئاشکراشە کە خێزانى موسوڵمان (الأسرة المسلمة) یەکەمین خشتى بنیاتنانى کۆمەڵگاى ئیسلامییەو ، شانە (خلیة) ش یەکەمین هەنگاوى سەرهەڵدان و پێکهێنانى کۆمەڵێکى ئیسلامییە .
پێنجەم / (ابو بکر الصدیق) لەدەرەوەى ماڵی پێغەمبەر ﷺ.
یەکەم ککەس لەدەرەوەى ماڵی پێغەمبەر ﷺ ، کە ناودارو کەسایەتى مەککە بووە و ئیمانى بە پێغەمبەر ﷺ هێناوە دواى ئەوەى ، کە پێغەمبەر قسەى بۆ کردووە (أبو بکر الصدیق) بووە ، -خوا لێی ڕازى بێ – وە پێغەمبەر ﷺ دەربارەى ئیمان هێنانى (أبو بکر) ئاواى فەرمووە :  { ما دعوت أحداً إلى الإسلام إلا کانت عنده کبوة وتردد ونظر إلا أبابكر ما عكم حين دعوته ولا تردد فيه}(٦)، واتە : هیچ کەسێکم بانگ نەکردووە بۆ نێو ئیسلام ، مەگەر کاتێ ، کە بانگم کردوە هەڵوێستەو تێفیکرینێکى هەبووە جگە لە (أبوبکر)، کە بانگم کرد بۆ ئیسلام هیچ بیانوو و دواخستن و تێفیکرینێکى نەبوو لەو بارەوەو یەکسەر ئیمانى هێنا ، بێگومان ئەوەش لەبەر دوو هۆکار بوو : یەکەم : لەبەر ئەوەى ، کە مەعدەنى ئەبو بەکر زۆر ساف و فیطڕەتیشى زۆر پاک بووە ، دووەم : لەبەر ئەوەى ، کە زۆر نزیک بووە لە پێغەمبەر ﷺ وە تەمەنیشى لە تەمەنى پێغەمبەرەوە ﷺ نزیک بووە ، کە (٣٨) ساڵ بووە ، هەر بۆیەش پێغەمبەر ﷺ دەربارەى ئەبوبەکر فەرمویەتى :  {لو كنت متخذاً من أُمتي خليلاً لاتخذت أبا بكر ولكن أخي و صاحبِي} ، رواه البخاري (٧)، واتە : ئەگەر لە نێو ئوممەتمدا هیچ کەسم بە خۆشەویستترین کەس هەڵبژاردایە ئەوو بەکر دەبوو ، بەڵام هەر براو هاوەڵمە .
وه  (ابن هشام) ئاوا باسى (أبو بکر) مان بۆ دەکات :  ( وکان رجلاً مألفاً لقومه محباً سهلاً وكان أنسب قريش لقريش وأعلم قريش بها ، و بما كان فيها من خير و شرّ ، و كان رجلاً تاجراً ذا خلقٍ ومعروف، وكان رجال قومه ياتونه ويألفونه ، لغير واحدٍ من الأمر لعلمه و تجارته و حسن مجالَسَتِهِ)(٨)، لێرەدا (ابن هشام) پێنج سیفەتى لە (أبو بکر ) هەڵداون : 
١)پیاوێک بوو ، کە خەڵکى زۆر هۆگرى دەبوو ، وە گونجاوو خۆشەویست بووەو هەڵسوکەوتیشى لەگەڵ خەڵکدا سەهل بووە .
٢) لەهەموویان زیاتر بە ڕەچەڵەکەکانى قوڕەیش ئاشنا بوو ، وەزۆر زانا بوو بە مێژووى قوڕەیش و بەوەى کەلە قوڕەیشدا ڕووى داوە لە چاکەو لە خراپە ، ، دیارە کەسێکیش تا بە قەومێک شارەزاتر بێت چاکتر دەتوانێ هەڵسوکەوتیان لەگەڵدا بکات ، چونکە بناغەى هەڵسوکەوتى ڕاست و دروست بریتیە لە ئاشنا بوون بە خەڵک ، بۆیە هیچ کەسێک تا خەڵک نەناسێ و شارەزایان نەبێ ناتوانێ هەڵسوکەوتێکى عاقڵانەو لێزانانەیان لەگەڵدا بکات .
٣) وە (أبوبکر) پیاوێکى بازرگانیش بووەو بەهۆى بازرگانییەکەشیەوە دەست ڕۆیشتوو بووە ، وە لەگەڵ خەڵکێکى زۆر تێکەڵ و شارەزاى ووڵاتان بووەو ، چەند جار چووە بۆ شام و یەمەن وە شارەزایی و دونیا دیدەییەکى باشى هەبووە .
٤) زۆر ڕەوشت جوان و زۆر چاکەکاریش بووە .
٥) وە پیاوانى قەومەکەى (قوڕەیش) سەردانیان کردووەو لە مەجلیسیدا دانیشتوون ، وە هۆگرى بوون و خۆشیان ویستووە ، نەک هەر لەبەر شتێک و دوو شتان بەڵکو لەبەر زۆر شتان لەوانە :  { لعلمه و تجارتِهِ و حسن مجالسته} واتە : هەم شارەزاو پیاوێکى زانا بووە، هەم بازرگان و دەوڵەمەندو سەخیش بووە ، هەم خۆش مەجلیس بووە . 
بێگومان لێرەدا ئەوە دەفامرێتەوە ، کە پێغەمبەرى خوا ﷺ چ جۆرە کەسانێکى مەبەست بوون و ویستوویەتى بانکاتە بناغە بۆ ئەو کۆمەڵگە ئیسلامییەى کە بنیاتى دەنێ ، پیاوى وەک ئەوو بەکر ، ئافرەتى وەک خەدیجە ، وە باقى ئەوانەى کە پێغەمبەر ﷺ بەمەبەستێکى تایبەت دیارى کردوون ، بێگومان پێغەمبەر ﷺ جوان دیڕاسەى دەروون و کەسایەتى و ڕابردووى ئەو کەسانەى کردووە ، ئینجا قسەى لەگەڵدا کردوون و ویستوویەتى کەسانى دامەزراوو پاک و لێهاتوو بکاتە بەردى بناغەى کارەکەى .
ئینجا ئەبوو بەکریش کە ئیمانى هێناوە دانەنیشتوە ، بەڵکو یەکسەر دەستى کردوە بە بانگەواز بۆ ئیسلام ، چونکە ئەگەر بە ڕاستى ئیمان کەوتە نێو دڵ و دەروونى ئینسان ،یەکسەر ئەو کەسە دەجوڵێنێ ، وەک کوردەوارى خرمان دەڵێن :  (تیغى ڕەسەن خۆى لە کالانێدا ڕاناگرێ) ، بەڵام ئەو کەسەى کە ئیددیعاى ئیمان و ئیسلام و موسوڵمانەتى دەکا ، بەڵام لە شوێنى خۆى دەبێ و ناجووڵێ و بە هیچ شتێک نێو چاوانى گرژ نابێ و ، هیچ ناکات بۆ دینى خواى پەروەردگار ، بەڕاستى ئەو کەسە دەبێ چاو بە ئیمان و موسوڵمانەتییەکەیدا بگێڕێتەوە، ئەگەر نا ئیمان لە شوێنێکداو لە کاتێکدا ، کە پێویست بکا خاوەنەکەى دەجووڵێنێ ، وەک ئەبوو بەکر –خوا لێی ڕازى بێ- کە دەجوڵێ و لە پێنج کەس لە برادەرە نزیکەکانیەوە دەست پێ دەکات و وا دەکات هەموویان ئیمان بێنن ، کە هەر پێنجیان هەتا دوا تەمەنیان وەک پایەیەک وابوون بۆ بانگەوازى ئیسلام و بەردى گەورە گەورە بوون لە بناغەى کۆمەڵگاى ئیسلامیدا ، کە بریتى بوون لەمانە (٩) :  ( عثمان بن عفان)  ، کە ئەو کات تەمەنى (٣٤) ساڵ بووەو ( عبدالرحمن بن عوف) ، کە (٣٠) ساڵ بووەو (سعد بن أبی وقاص) ، کە (١٧) ساڵ بووەو (زبیر بن العوام) ، کە (١٢) ساڵ بووەو (طلحة بن عبیدالله) ، کە (١٣) ساڵ بووە ، دواى ئەو پێنج کەسە لەگەڵ (عەلی)دا – خوا لە هەموویان ڕازى بێت - ، ئەو شەش کەسە بوون ، کە (عمر بن الخطاب) –خوا لێی ڕازى بێ- داینان ، کەلەدواى مردنى خۆى لە نێو خۆیاندا خەلیفە دەست نیشان بکەن ، کەواتە ئەو پێنج کەسە لەگەڵ (عەلى)دا شایستەى ئەوە بوون ، کە دواى عومەر ببنە خەلیفە .
لێرەدا بۆمان دەردەکەوێت،  کە (أبو بکر) –خوا لێی ڕازى بێ-  پیاوێکى زۆر سەرناس بووەو خەڵکى باش ناسیوەو زانیویەتى قسە لەگەڵ چ جۆرە کەسانێکدا دەکات، جا چ تەمەنیان کەم بێ چ زۆر ، بۆیە ئێمەش دوبێ تەماشا بکەین داخۆ لە کۆمەڵگاى خۆماندا کاتى خۆمان لەگەڵ کێ سەرف دەکەین ، چ پیاوان لە نێو خۆدا چ خوشکان ، چونکە پێویستە ئەو کات و ماندوو بونەت لە شوێنێکدا سەرف بکەى ، کە بەرهەمێکى هەبێ و ، ئەو کەسەش ، کە بانگى دەکەى کەلێنێک بگرێ بۆ ئیسلام ، لێرەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت ، کە بێگومان کاری ئیسلامیی نابێ تەنها پەزمەندە کردن و خڕ کردنەوەى خەڵک بێت ، بەڵکو دەبێ دیاریکردنى خەڵک و کەسەکان بێ و بزانى کێ چى لە توانادا هەیە ، وە کانزاکانیان باش بناسى بۆ ئەوەى لە شوێنى خۆیاندا سوودیان لێ ببینی ، هەرچەندە چەندیەتیش هەر پێویستە ، بەڵام چۆنیەتى گرنگترو پێویستترە .
دیارە ئەو سیفەتانەى (أبو بکر) زۆر زەمینەیان بۆ خۆش کردووە ، کە هەم خەڵکەکە باشتر بناسێ و هەم خەڵکەکەش باشتر بە دەنگییەوە بێن و ، هەم بازنەیەکى فراوانى هەبێ بۆ پەیوەندى کۆمەڵایەتى ، کە هەندێکى بەهۆى بازرگانییەوە ناسیون و هەندێک بەهۆى شارەزایی لە نەسەب و ، هەندێکیش بەهۆى ئەوەوە کە قسە شیرین و خۆش مەجلیس بووەو هەندێکى دی بەهۆى ئەوەوە ، کە خۆش خوڵق و ڕەفتار جوان بووەو سەخى و خێرخواز بووەو هاوکارى خەڵکى کردووە .
کەواتە ئینسان هەتا ڕەفتارى جوانى زیاتر بن ، باشتر دەتوانێ بازنە کۆمەڵایەتییەکانى فراوانتر بکات ، وە ئەوەش دەبێتە هۆکار ، کە تواناو بوارى زیاترى هەبێ لە دیاریکردن و هەڵبژاردنى خەڵک بۆ کارى ئیسلامیی . 
__________________________________
1)صحيح البخاري :  (3815).
2)  بڕوانە  :  (السيرة النبوية لأبن شهبة) ، ج:1 ، ص (284) ،        :  ( السيرة النبوية لابن هشام) ، ج:1 ، ص (126) .
3) سەرچاوەى پێشوو ، هەمان بەرگ و لاپەڕە . 
4)  سەرچاوەى پێشوو ، ج١ ، ص ١٢٧ . 
5) سەرچاوەى پێشوو ، ج١ ، ص ٩٧-٩٨ . 
6)  بڕوانە :  (السيرة النبوية ) ، لأبي شهبة ، ج1 ، ص 284 .
7)  صحيح البخاري :  (3656) .
8)  بڕوانە:   ( السيرة النبوية ) ، لابن هشام ، ج:1 ، ص  (371) .
9) بڕوانە :  ( السيرة النبوية  لابن هشام) ، ج:1 ، ص  128 ،  ط 1 دار ابن الهيثم .

__________________________________
سەرچاوە: 
پوختەى ژیاننامەى پێغەمبەرى خوا ﷺ / مامۆستا عەلى باپیر
لاپەڕە  / (124 - 131)

زیاتر

1
Copyright. All Rights Reserved.
مافی بڵاوکردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌کان پارێزراوه بۆ پێگه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا،
هه‌رکه‌سێک بابه‌ته‌کان کۆپی بکات پێویسته ئاماژه به‌ سه‌رچاوه‌که‌ی بکات که‌ پێگه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودایه