 چەند شێوازێکى دیکەى بێبڕوایان لە دژایەتیکردنى پەیام و بانگەوازى پێغەمبەرى خوا ﷺو پەیڕەوانى دا :
کافرو بێ بڕواکان لە ئەنجامى ئەوەدا کە لە مەیدانى ڕووبەڕوو بوونەوەى فیکریی و بەڵگە هێنانەوەدا شکستیان خواردووە ، خۆیان ناچار بینیوە ، کە پەنا بەرنە بەر شێوازى پروپاگەندەو هێرشى ڕاگەیاندن ، ئاشکراشە کەسێک کە بەرنامەیەکى ڕوون و ئامانجێکى ڕاست و ڕەوانى هەبێت ، پەنا ناباتە بەر پروپاگەندەو شێواندنى پەیام و فیکرى بەرامبەر ، بەڵکو بە شێوەیەکى مەنتیقى و بەبەڵگە لەگەڵیاندا ڕووبەڕوو دەبێتەوە ، ئێستاش هێندێک لەو هەوڵانەى بێ بڕواکان دەیخەنە ڕوو ، کە لە بازنەى پروپاگەندەو هێرشى ڕاگەیاندندا کۆدەبنەوە :
یەک : (ولید بن المغیرة ) کە پێشتریش چەند جارێک ناوى هاتووەو یەکێک بووە لەوانەى کە لە نێو قوڕەیشدا قسەزان و کابرایەکى بەتەمەن بووە ، ڕۆژێک لە نێو کۆمەڵێک لە سەرانى قوڕەیش دەڵێت (١) : { يا معشر قريش، إنه قد حضر هذا الموسم، وإن وفود العرب ستقدم عليكم فيه، وقد سمعوا بأمر صاحبكم هذا، فأجمعوا فيه رأيا واحدا، ولا تختلفوا فيكذب بعضكم بعضا، ويرد قولكم بعضه بعضا، قالوا: فأنت يا أبا عبد شمس، فقل وأقم لنا رأيا نقول به، قال: بل أنتم فقولوا أسمع} ، ئەى کۆمەڵى قوڕەیش ئەوە ئەمساڵیش کاتى حەج هات و وەفدەکانى عەرەب دێن بۆ زیارەتى (کابە) (بەحیسابى خۆیان چونکە عارەبەکان خۆیان لەسەر دینى (ابراهیم) –علیه الصلاة والسلام- لەقەڵەم داوە ) دێن وە هەواڵی ئەو برادەرەى ئێمەشیان بیستووە ، جا هەمووتان لەسەر یەک بۆچون کۆببنەوەو ڕاى جیاجیاتان نەبێ ، هەندێکتان هەندێکتان بەدرۆ بێننەوە ، وە قسەکانیشتان با هەندێکى هەندێکى هەڵنەوەشێنێتەوە ( یەکێک بڵێ شێتە ، ئەوى دی بڵێ نەخێر شاعیرە - !!) ئەوانیش پێیان گوت : ئەى (أبا عبدالشمس) تۆ ڕایەکمان پێ بڵێ ئێمەش ئەو قسەیەى تۆ دەکەین ، لە وەڵامدا گوتى : نا ئێوە بڵێن گوێم لێ یە بزانم چیتان پێ چاکە ؟!!
{قالو : نقول کاهن!} گوتیان : دەڵێین کاهینە ، ( واتە : فاڵچى) .{ قال : لا والله ما هو بکاهن لقد رأینا الکهان فما هو بزمزمة الکاهن و لا سجعه} گوتى: نەخێر سوێند بەخوا ئەو کاهین نیە ، ئێمە کاهینمان بینیوە قسەکانیشى نە سرکەسرک و نە سەروادارە ، وەک هیى کاهینەکان .
{قالو : فنقول : مجنون!} گوتیان : دەڵێین شێتە! ، { قال ماهو بمجنون لقد رأینا الجنون و عرفناه ، فما هو بخنقه و لا تخالجه ولا وسوسته } گوتى : نەخێر شێتیش نیە ، چونکە شێتیشمان بینیوە ، وە دەزانین شێت چۆنە ، ئەو نەوەک شێتان تووشى تەنگە نەفەسیی و پشوو سوار بوون دێت ، وە نە دەست دەوەشێنێت وە نە وەسوەسەشى هەیە .
(قالوا : فنقول شاعرا !) گوتیان : دەڵێین شاعیرە ! ، { قال: ما هو بشاعر ، لقد عرفنا الشعر کله رجزه و هزجە و قریضه و مقبوضە و مبسوطه ، فما هو بالشعر } گوتى : شاعیریش نیە ! چونکە هەموومان شیعر دەناسین ، هیچ کام لە جۆرەکانى شیعر نیە . { قالوا : فنقول : ساحر} ، گوتیان : باشە دەڵێین جادوو گەرە ! ، { قال : ما هو بساحر لقد رأینا السحار و سحرهم فما هو بنفثهم ولا عقدهم } ، گوتى : نەخێر جادوو گەریش نیە ، چونکە جادووگەرانمان بینیون ، نە فوو لێکردنى جادوو گەرانە ، نە لێبەستنى جادووگەرانە (چونکە جادووگەر کاتێک کە جادوو دەکات ، گرێ لە شتێک دەدات و پاشان فووى پێدا دەکات ). { قالوا : فما نقول یا أبا عبدالشمس !} گوتیان : ئەى چى بڵێین ئەى (أبا عبدالشمس؟).
{ وقال: والله إن لقوله لحلاوة وان أصله لعذق وإن فرعه لجناة ، وما أنتم بقائلين من هذا شيئا إلا عرف أنه باطل، وإن أقرب القول لأن تقولوا ساحر، جاء بقول هو يفرق بين المرء وأبيه وبين المرء وأخيه وبين المرء وزوجته وبين المرء وعشيرته، فتفرقوا عنه بذلك فجعلوا يجلسون بسبل الناس حين قدموا الموسم لا يمر أحد الا حذروه اياه و ذكروا لهم أمره ! } ، واتە : - وەلیدى کوڕى مغەیرە- گوتى : لە ڕاستیدا قسەکەى شیرنایەتیەکى زۆر تایبەتى هەیە ، وە بناغەى قسەکەشى وەکو بنکى دار خورما وایە ، وە لق و پۆپەکانى قسەکەشى وەکو درەختى میوەدار وایە ، وە ئێوە هیچ کان لەو قسانە ناڵێن ، کە باستان کردن ، هەموو کەس دەزانێ ، کە ئەو قسانە پووچن ، بەڵام بەناچارى نزیکترین قسە ، کە خەڵک لێمان بسەلمێنێ ، ئەوەیە کە بڵێین : موحەممەد جادوو گەرە ! چونکە قسەکەى (واتە : قورئان) جادوویەو باب و کوڕی پێ لەیەکتر جیا دەکاتەوە ، براو براى پێ لێک جیا دەکاتەوە ، هەروەها ژن و مێرد لێک جیادەکاتەوەو ئینسان لەگەڵ عەشیرەتەکەى لێک دەترازێنێ ، بەو جۆرە کاتێک کە مەوسمى حەج هات لەسەر ڕێی خەڵکى دادەنیشتن ، وە هەر کەسێکیان دەبینى ئاگادارییان دەکردەوە کە ئەو کابرایە جادووگەرە !!.
ئینجا خواى کاربەجێ لەو بارەوە ئەو ئایەتەى ناردە خوارەوە : { ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا (١١) وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَمْدُودًا (١٢) وَبَنِينَ شُهُودًا (١٣) وَمَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِيدًا (١٤) ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ (١٥) كَلَّا إِنَّهُ كَانَ لِآيَاتِنَا عَنِيدًا (١٦) سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا (١٧) إِنَّهُ فَكَّرَ وَقَدَّرَ (١٨) فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ (١٩) ثُمَّ قُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ (٢٠) ثُمَّ نَظَرَ (٢١) ثُمَّ عَبَسَ وَبَسَرَ (٢٢) ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ (٢٣) فَقَالَ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ يُؤْثَرُ (٢٤) إِنْ هَذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ (٢٥) سَأُصْلِيهِ سَقَرَ (٢٦) وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ (٢٧) لَا تُبْقِي وَلَا تَذَرُ (٢٨) لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ (٢٩) عَلَيْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ (٣٠) وَمَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً ...(٣١) } المدثر .
ئەم ئایەتانە هەموویان دەربارەى وەلیدى کوڕی موغەیرە هاتوونە خوار کە دڵنیا بوو موحەممەد ﷺ پێغەمبەرى خوايە ، بەڵام بۆ تێک نەچوونى بەرژەوەندى خۆیی و زلەزلەکانى دیکەى قوڕەیش ، ئاوا پێغەمبەرى ﷺ تۆمەتبار کردووە بەوە کە جادووگەرە ، بۆیە خواى پەروەردگار لە وەڵامیدا دەفەرموێ : { ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا} ، واتە : ئەى موحەممەد لێمگەڕێ بۆ تۆڵە ستاندنەوە لەکەسێک کە بەشێوەیەکى تایبەت دروستم کردووە (یاخود کە دروستم کردووە بێ کەس و بێدەر بووە ، بەڵام دوایی چەندان نیعمەتم بەسەردا ڕشتوون ) ، { وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَمْدُودًا } واتە : وە ماڵ و سامانێکى دوورو درێژم پێداوە ، { وَبَنِينَ شُهُودًا } واتە : وە کوڕانێک کە لە کۆڕو مەجلیسدا لەگەڵيدا ئامادە دەبن ،{ وَمَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِيدًا } واتە : وەلەهەموو کارێکى دنیایدا زەمینەسازییم بۆ کردووە، { ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ } واتە : ئێستاش بەتەمایە بۆی زیاد بکەم ، { كَلَّا إِنَّهُ كَانَ لِآيَاتِنَا عَنِيدًا } واتە : نەخێر ئەو نەسەلمێنە بۆ ئایەتەکانمان ، { سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا } واتە : لەمەودوا تووشى حاڵێکى ناخۆش و زەحمەتى دەکەم ، { إِنَّهُ فَكَّرَ وَقَدَّرَ (١٨) فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ (١٩) ثُمَّ قُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ } واتە : ئەو بیرى کردەوە : زۆریش شتەکەى بەراورد کردو لێی وورد بۆوە ، نەفرینى لێ بێ و بە کوشت چێ ، چ جۆرە بەراوردییەکى کرد ، دوایی بەکوشت چێ چ جۆرە لێکدانەوەو بەراوردییەکى کرد ، { ثُمَّ نَظَرَ } واتە : دوایی سەرنجیدا ، { ثُمَّ عَبَسَ وَبَسَرَ } واتە : دوایی ڕووى خۆى گرژوتاڵ کرد ، (چونکە هەرچەندە سەرنجى قورئانى دا عەیبى بۆ لێ نەدۆزرایەوە و ڕەخنەى ڕاستەقینەى بۆ لێ نەگیرا ) ، { ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ } واتە : دوایی پشتى تێکردو خۆى بە زل گرت (واى ئەوەى کە زانى قورئان هەقە) ، { فَقَالَ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ يُؤْثَرُ } واتە: وە گوتى : ئەوە جادوویەکە ، کە خەڵک لە یەکدی دەگێڕێتەوەو فێرى یەکترى دەکەن ، { إِنْ هَذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ } واتە : گوتى : ئەوە جگە لەقسەى بەشەر هیچى دیکە نیە !
ئینجا خواى زاڵ هەڕەشەى لێ دەکات و دەفەرموێ : { سَأُصْلِيهِ سَقَرَ (٢٦) وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ (٢٧) لَا تُبْقِي وَلَا تَذَرُ (٢٨) لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ (٢٩) عَلَيْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ } واتە : لەمەودوا دەیخەینە نێو سەقەڕەوە ، دەزانى سەقەڕ چییە ؟ هەرچى بخرێتە نێوى هیچى لێ ناهێڵێ نەیسووتێنێ ، لەگەڵ یەکەمین بڵێسەى بە دەم وچاوى ئینسان دەکەوێ ، هەمووى دادەماڵێ ، نۆزدە فریشتەى لەسەرن .
لە کاتێکدا کە ئەم ئایەتە هاتە خوار ، (أبو الأشدین) ، کە گوایە پیاوێکى یەکجار پاڵەوان و بەهێز بووە ، دەڵێ : ئەى کۆمەڵی قوڕەیش دووان لەو نۆزدە فریشتەیە عایدى ئێوەو حەڤدەشیان بۆ من لێگەڕێن (٢) !! بۆیە دوایی خواى باڵادەست فەرمووی : { وَمَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً ...} واتە : دۆزەخەوانەکانمان هەر فریشتەن ، بەڵام فریشتەیەک کە خواى گەورە تواناى تایبەتى و زۆری پێداوە .
دوو : دیسان (إبن هیشام ) لە کتێبەکەى خۆیدا (٣) هەڵوێستى دووەممان بۆ باس دەکات ، کە هەڵوێستى (نضر بن حارث) ە و ئەویش یەکێک لە پیاوە بلیمەتەکانى قوڕەیش بووەو زانیویشیەتى کە موحەممەد ﷺ پێغەمبەرى خوایە ، کە دەڵێ : { يا معشر قريش ، إنه والله قد نزل بكم أمر ما أتيتم له بحيلة بعد ، قد كان محمد فيكم غلاما حدثا أرضاكم فيكم ، وأصدقكم حديثا ، وأعظمكم أمانة ، حتى إذا رأيتم في صدغيه الشيب ، وجاءكم بما جاءكم به ، قلتم ساحر ، لا والله ما هو بساحر ، لقد رأينا السحرة ونفثهم وعقدهم ؛ وقلتم كاهن ، لا والله ما هو بكاهن ، قد رأينا الكهنة وتخالجهم وسمعنا سجعهم ؛ وقلتم شاعر ، لا والله ما هو بشاعر ، قد رأينا الشعر ، وسمعنا أصنافه كلها : هزجه ورجزه ؛ وقلتم مجنون ، لا والله ما هو بمجنون ، لقد رأينا الجنون فما هو بخنقه ، ولا وسوسته ، ولا تخليطه ، يا معشر قريش ، فانظروا في شأنكم ، فإنه والله لقد نزل بكم أمر عظيم}، واتە : ئەى کۆمەڵی قوڕەیش ! بەڵایەکتان بەسەر هاتووە ، کەتا ئێستا هیچ چارەسەرێکتان بۆ نەدۆزیوەتەوە ، موحەممەد لەنێو ئێوەدا گەنجێک بوو ، کەلە هەمووتان پەسەندتر بوو ، وەلە هەمووتان ڕاستگۆتر بوو ، وەلەهەمووشتان ئەمیندارترو دەست پاکتر بوو ، هەتاکو کاتێک کە لە لاجانگەکانى مووى سپى دەرکەوتن – واتە کەوتە سەرووى تەمەنى چل ساڵییەوە – وە ئەو هاتە لاتان و پەیامى بۆ هێنان گوتتان جادوگەرە ، نەخێر بەخوا جادوگەر نیە ، جادووگەرمان بینیوە ، کە چۆن فوو لەشت دەکەن و گرێ لە شت دەدەن ، دوایی گوتتان کاهینە ! نەخێر بەخوا کاهین نیە ، دوایی گوتتان شاعیرە ، نەخێر بەخوا شاعیر نیە ، دوایی گووتتان شێتە ، نەخێر بەخوا شێتیش نیە ! ( دوایی پێیان دەڵێ) ئەى کۆمەڵی قوڕەیش ! باش سەرنجى کارى خۆتان بدەن بەڕاستى بەڵایەکى گەورەتان بەسەر هاتووە ، چارەسەرێکى بۆ بکەن !.
دیارە (نضر بن الحارث) کە دوژمنێکى سەرسەختى پێغەمبەر ﷺ بووە بەدواى چارەسەرو دانانى بەربەستدا دەگەڕێ ، وەک (ابن هشام) ئاوامان بۆ دەگێڕێتەوە (٤) : { وكان النضر بن الحارث من شياطين قريش ، وممن كان يؤذي رسول الله صلى الله عليه وسلم ، وينصب له العداوة ، وكان قد قدم الحيرة ، وتعلم بها أحاديث ملوك الفرس ، وأحاديث رستم واسبنديار ، فكان إذا جلس رسول الله صلى الله عليه وسلم مجلسا فذكَّر فيه بالله ، وحذر قومه ما أصاب من قبلهم من الأمم من نقمة الله ، خلفه في مجلسه إذا قام ، ثم قال : أنا والله يا معشر قريش ، أحسن حديثا منه ، فهلم إلي ، فأنا أحدثكم أحسن من حديثه ، ثم يحدثهم عن ملوك فارس ورستم واسبنديار ، ثم يقول : بماذا محمد أحسن حديثا مني ؟} ، واتە : (نضر بن الحارث) ، کە یەکێک بوو لەوانەى زۆر ئازارى پێغەمبەرى ﷺ دەداو دوژمنایەتییەکەى لەگەڵدا خەست کردبۆوە ، وە چوو بۆ (حیرة) – پایتەختى دەوڵەتى غەساسینەکانى ڕۆم لە نزیک شام – جا لەوێ هەندێک شت لە بەسەرهاتى پادشاکانى فارس وەکو ڕۆستەم و ئەسبەندیار ... هتد فێر ببوو ، کاتێک کە پێغەمبەر ﷺ دادەنیشت باسى خواى بۆ خەڵک دەکرد وە باسى بەسەرهاتى میللەتانى پێشووى بۆ دەکردن ، کە خوا چى بەسەر ێناون و ئەگەر ئیمان نەهێنن هەمان چارەنووس چاوەڕێتان دەکات ، (نضر بن الحارث) لە دواى پێغەمبەر ﷺ دەچوو بۆ هەمان کۆڕو مەجلیس دادەنیشت و لە دژى پێغەمبەر ﷺ قسەى دەکرد و بەرپەرچى قسەکانى دەدایەوەو دەیگوت : وەرن ئەى کۆمەڵی قوڕەیش ، من قسەى باشترم لایەو بەسەرهاتى باشترتان بۆ دەخوێنمەوەو ، بەسەرهاتى پادشاکانى فارس و حیکایەتى ڕۆستەم و ئەسبەندیارى بۆ دەخوێندنەوە ، دوایی دەیگوت : بەچى حیکایەت و بەسەرهاتى موحەممەد لەهی من خۆشترن ؟! .
جا (ابن هشام) (٥) دەڵێ : ئەم ئایەتەى سوڕەتى (الأنعام) لەبارەى ئەوەوە هاتە خوار ، کە دەفەرموێ : { وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ ۗ وَلَوْ تَرَىٰ إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنفُسَكُمُ ۖ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ (٩٣) } الأنعام .
خوا – جل شأنه- باسى سێ جۆرە کەس دەکاو دەفەرموێ : کێ ستەمکارترە لەو کەسەى کە درۆ بەناوى خواوە هەڵدەبەستێ ، یان بڵێ : وەحییم بۆ هاتووە و وەحییشى بۆ نەهاتبێ ، یان کەسێک بڵێ : من شتێک ڕێک دەخەم و دەینێرمە خوارێ وەکو ئەوەى کە خوا ناردوویەتیە خوار ؟! وە ئەگەر تۆ ستەمکاران ببینى لەکاتى سەرەمەرگدا ، کە فریشتەکان دەستیان ڕاکێشاون ، وە پێیان دەڵێن : ڕووحتان دەربێنن (ئەو ڕووحە پیسەتان ) ئەمڕۆ دەبێ ئازارى ڕیسواکەر بچێژن ، بەوەى لەسەر خوا شتى ناحەقتان دەگوت، وە لەبەرامبەر ئایەتەکانى خوادا خۆتان بەگەورە دەگرت .
ًسێ : (ابن إسحاق ) ، کە (ابن هشام) لە کتێبی (السیرة النبویة) دا (٦) لێی دەگێڕێتەوە ، دەڵێ : { ثُمَّ إنَّ قُرَيْشًا اشْتَدَّ أَمْرُهُمْ لِلشَّقَاءِ الَّذِي أَصَابَهُمْ فِي عَدَاوَةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمَنْ أَسْلَمَ مَعَهُ مِنْهُمْ، فَأَغْرَوْا بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: سُفَهَاءَهُمْ، فَكَذَّبُوهُ وَآذَوْهُ، وَرَمَوْهُ بِالشِّعْرِ وَالسِّحْرِ وَالْكِهَانَةِ وَالْجُنُونِ، وَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مُظْهِرٌ لِأَمْرِ اللَّهِ لَا يَسْتَخْفِي بِهِ، مُبَادٍ لَهُمْ بِمَا يَكْرَهُونَ مِنْ عَيْبِ دِينِهِمْ، وَاعْتِزَالِ أَوْثَانِهِمْ، وَفِرَاقِهِ إيَّاهُمْ عَلَى كُفْرِهِمْ} ، دیارە (ابن هشام) هەمیشە لە (ابن إسحاق)ەوە نەقڵ دەکات ، بەڵام جار جار هەندێک ڕیوایەتى خۆشی دەخاتە نێو سیرە ، ئەگەر نا (السیرة النبویة ) لە ئەسڵدا هی (ابن إسحاق)ە ، کە یەکەمین کتێبی ژیاننامەى پێغەمبەرە ﷺ کە نوسرابێتەوە ، جا دەڵێ : دوایی قوڕەیش زیاتر بەد بەختی و ماڵ وێرانیی ملى گرتن بەهۆى دژایەتى کردنى پێغەمبەر ﷺ و ئەوانەى لەگەڵی موسوڵمان بووبوون ، نەفام و بێ عەقڵەکانى خۆیانیان لە پێغەمبەر ﷺ بەردەداو ، تۆمەتباریان دەکردو پێیان دەگوت : جادووگەرو فاڵچی (کاهن) و پێشیان دەگوت شێت ، ( جا بۆ ئینسانێکى پاک و بەڕێزى وەک پێغەمبەر ﷺ ، کە هەمیشە خۆى پاراستووە لە شتى نزم و پەست و خراپ ، ئازارى دەروونى و قسە پێ گوتران ، زۆر ناخۆشەو ناخۆشترە لە لێدان و ئەشکەنجەى جەستەیی ، هەرچەندە خواى پەروەردگار بۆ ئازار دانى جەستەیی سنوورى بۆ دانابوون و ، ئەگەر ویستبایان زیادە ڕۆیی بکەن ، پێغەمبەرى دەپاراست ، بەڵام بێگومان جارى واهەیە کە قسەیەک دەکرێ لە خەنجەرێک یان لە تیرێکى ژەهراوى زیاتر ، لە دەروونى ئینسانى خاوەن ڕێزو کەرامەت و حورمەتدا کار دەکات ، ئەگەر نا وەکو گوتراوە : ئینسانى سووک بێڕێزى بەئاسان لەسەرى دەگوزەرێ ، چونکە برینى مردوو ئازارى نیە .
مَنْ يَهُنْ يَسْهُلِ الهَوَانُ عَلَيهِ .... ما لجُرْحٍ بمَيّتٍ إيــــــــــــــــــــــــــــلام
دیارە کەسێک کە ڕووحێکى شەرەفمەندانەى نەبێ ئازارى پێ ناگات ، بەڵام پێغەمبەرى ئێمە ﷺ سروشتەکەى ئەوەندە پاک و چاک بووە و ڕەوشتى ئەوەندە بەرزو جوان بووە ، کە تەنانەت لەسەردەمى نەفامیشدا کافرەکان دانیان بەڕەوشتى بەرزى ئەودا هێناوە ، ئینسانێک ، کە ئەوەندەى خۆ پاراستوە لە شتى نزم و پەست ، کاتێک کە تۆمەتبار دەکرێت بە شتى ناخۆش و پێی دەگوترێ : تۆ شێتى ! بێگومان زۆر لەسەر دڵی قورس بووە ، وەک دوایش باس دەکەین ، کە پێغەمبەر ﷺ چۆن باسى لەو ئێش و ئازارەى کردووە ، بەڵام ئایا ئەو تۆمەتانەى کە لەلایەن کافرەکانەوە دەدرانە پاڵ پێغەمبەر ﷺ هیچ کاریان تێ دەکرد لەسستى نواندن لەگەیاندنى بانگەوازەکەیدا ؟ بێگومان نەخێر ، وەک (ابن هشام) دەڵێ : ( ورسول ﷺ مُظْهِرٌ لأمر الله لا يستخفي به مبادؤهم بما يكرهون } ، واتە : بەڵام پێغەمبەرى خوا ﷺ هەر دینى خواى بڵاو دەکردەوە ، ئاشکراى دەکردو پەنهانى نەدەکرد ، چى ئەوان پێیان ناخۆش بوو ، ئەوەى باس دەکرد ، (نەک لەبەر ڕق هەستاندنى ئەوان ، بەڵکو ئەو لەکاتێکدا ، کە باسى پەرستراوەکانى بێ بڕوایانى دەکرد ، لەهەموو شت زیاتر ڕقیان پێ هەڵدەستا ، لە کاتێکدا کە پێغەمبەر ﷺ دەیفەرموو : بت پەرستى شتێکى پووچە ، چونکە غەیرى خوا ، یان لە خوار خۆتەوەیە ، یان وەک خۆتە ، کەچى بەرنامەى ژیانت بۆ دادەنێ ، بۆیە هەرچۆن بێ پەرستنى غەیرى خوا شتێکى پووچە ، جا ، کە پێغەمبەر ﷺ واى دەفەرموو ، بێ بڕواکان ئەوەیان بە جنێو دەزانى ) ، بۆیە پێویستە بەئاگا بین و بەهەڵە تێ نەگەین ، کە لە ڕیوایەتەکاندا گوتراوە : { یشتم آباءنا ، یشتم آلهتنا } مەبەست ئەوە بووە ، کە ڕەخنەى مەنتیقى لێیان گرتووە ، ئەگەر نا وەنەبێ پێغەمبەر ﷺ جنێوى دابێ ، بەڵکو پێغەمبەر ﷺ ڕووحم بەقوربانى بێ ، ئەوەندە بەڕێزو زمان پاک بووە ، کە هەرگیز ووشەى ناشیرینى نەزانیوە ، بەڵام کافرەکان ئەوەیان پێ سەیر بووە ، کە پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتى : ئەو داروبەردەى ، کە ئێوە دەیانپەرستن هیچ نین ، چونکە خۆتان لەو پەرستراوانەتان گەورەترن ، ئێوە ئینسانن ، کە خوا ڕێزى لێناون ، بەڵام ئەوانە دارو بەردێکن ، کە خوا بۆ خزمەتى ئێوەى دروست کردوون ، وەک خواى کاربەجێ دەفەرموێ : {وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مِنْهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ (١٣)}الجاثیة ، واتە : ئەوەى لە ئاسمانەکان و زەویدا هەیە ، خوا لەلایەن خۆیەوە هەمووى بۆ ئێوە مەیسەر کردووە ، بەڵێ ، بێبڕواکان لەبەرامبەر ڕەخنەى پێغەمبەر ﷺ لە تێڕوانین و پەرستراوەکانیاندا ، ئازارو ئەشکەنجەى پێغەمبەر ﷺ یان دەدا ، لەڕووى نەفسى وڕاگەیاندنەوە ، بەو شێوەیەى باسمان کرد ، کە بێگومان ئەوەى باسکرا مشتێکە لە خەروارێک و لوێچێکە لە جەواڵێک ، ئەگەر نا لە کتێبەکانى (سیرة) دا زۆر لەو بارەوە باس کراوەو ، تەنانەت ئەوانیش نەیانتوانیوە ئەوەى ، کە بووەو ڕویداوە ، هەمووى بنوسن .
چونکە پێغەمبەر ﷺ لەماوەى ئەو (١٣) ساڵەى ، کە لە مەککەدا بانگەوازى کردووە ، لەلایەن کافرەکانەوە تووشى چەندین گرفت و ئەزیەت و ئازارو ناڕەحەتى کراوەو ، بە خراپترین شێوە و چەندین شێواز ، ویستویانە پەرچ و لەمپەر لەڕێى بانگەوازەکەیدا دروست بکەن و ، هەوڵی ئەوەیان داوە شکست بە کارەکەى بێنن ، بەڵام خۆی و ئەوانەى پەروەردەى کردبوون ، لە پێناو ڕەزامەندى خواو جێبەجێ کردنى فەرمانى پەروەردگارو سەرکەوتنى بانگەوازى ئیسلامیدا ، ئارامیان گرت و بە حیکمەت و لێزانینەوە درێژەیان بەکارو خەبات داو ، بە ئیمانێکى بەهێزو چەسپاوەوە ، لە بەرامبەرى هەموو جۆرە هەوڵێکى ناحەزانەى نەیارانیاندا وەستان .
پێغەمبەر ﷺ لەژێر ڕۆشنایی تەوجیهات و وەحى خواى پەروەردگاریدا ، درێژەى بەکارەکانى داو دەورو کاریگەرى ، ڕۆژ بۆ ڕۆژێ زیاتر دەدرەوشایەوەو هەوڵ و کارى کافرەکانیش هەمووى بێ بەرهەم و نەزۆک دەرچوو .
لەوەى ڕابرد دەرکەوت ، کە ئەگەر بانگەوازى موحەممەد خوایی نەبویایەو ، بۆ دنیاو دەسەڵات و سامان بوایە ، ئەوە هەر لەسەرەتاوە کافرەکان ئەو شتانەیان بۆ پێشنیار کردبوو ، بەڵام ڕاستى پەیامى خواو پێغەمبەرایەتى موحەممەد ، هەموو ئەو شتانەى کافرەکانى بەدرۆ خستەوە .
___________________
١) بڕوانە : (السیرة النبویة لابن هشام) ، ج١ ، ص (١٣٥) ، ط١ دار ابن الهیثم .
٢) بڕوانە : ( المصباح المنیر فی تهذیب تفسیر ابن کثیر) ، ص (١٤٦١).
٣)بڕوانە : (السیرة النبویة لابن هشام) ، ج١ ،ص (١٥٠) ، ط١ ، دار ابن الهیثم .
٤)سەرچاوەى پێشوو هەمان بەرگ و لاپەڕە .
٥) سەرچاوەى پێشوو هەمان بەرگ و لاپەڕە .
٦) سەرچاوەى پێشوو ، ج١ ، ص (١٤٤).
____________________________
پوختەى ژیاننامەى پێغەمبەرى خوا ﷺ / مامۆستا عەلى باپیر
لاپەڕە /(٢٢٢-٢٣٣)
|